Αχ! Σεμέλη

                                       Αχ! Σεμέλη 



                                      Α. Πρώτη πράξη



                                              α.



                   — Φτάσαμε στο χείλος! φώναξε. Κι όλοι ταράχτηκαν.

                Ο καθείς με τη σκέψη του. Και καθώς τρεμόπαιξε το φως,

                ήρθε σιμά το μέγα στόμιο. Κι άφησε ο φόβος άλαλα τα χεί-

                λη.

                   — Πίσω! τους φάνηκε πως ήτανε η προσταγή του εν-

                στίκτου. Κι ως μάζα ασπόνδυλη κινήθηκε το σώμα. Και ως

                ύλη   ρευστή   κινήθηκε   το   πλήθος.   Ώσπου   η   φωνή   τούς

                έσκιαξε:

                   — Σταθείτε!

                   Γύρισαν τα μάτια στον ουρανό ικετεύοντας να ρίξει σκιά.

                Κι αυτός γαλήνια τους κοίταξε. Και μη έχοντας τι άλλο να

                τους δώσει εκτός από την ευλογία της σιωπής του, ξεμά-

                κρυνε. Κι όταν τον ένιωσαν να χάνεται, πλησίασαν γυρεύο-

                ντας τα ίχνη. Κενό δεν είδαν. Όμως, γνωρίζοντας τη σημα-

                σία του χρησμού ήρθαν σε μένα.



                                           —   7 —



— Γράψε! διέταξαν. Κι έμοιαζε να αιωρείται ως απειλή

             το ρήμα.

                — Όχι! απάντησα· σώθηκαν οι γραφές. Και η άρνηση

             ήχησε ως απόγνωση, ώσπου ακούστηκε η φωνή:

                — Εσύ θα λαμπρύνεις τα μελλούμενα, εσύ!

                Τότε θόλωσαν οι αισθήσεις κι ο στοχασμός λαγάρισε:

                — Μητέρα! δεν είμαι εγώ παιδί. Κι εσύ πέθανες, μητέρα!

                Όμως, πάγωσε η στιγμή. Στην άλλη, η δεύτερη των γυ-

             ναικών με κοίταξε θλιμμένη. Και ήταν ωσάν να γύριζε απ’

             τον καιρό των νέων. Και ως είδε στο βλέμμα μου ν’ αναβο-

             σβήνει η παλιά φλόγα, γαλήνια σπάραξε:

                — Εγώ σε γέρασα!

                Την ένιωσα και τσάκισε η ψυχή. Και ύψωσα δέηση εντός

             μου.

                — Θεέ μου όρθωσέ με!

                Και όπως πήρα δύναμη απ’ τα μικρά, εκ νέου στοχάστηκα:

                — Καμιά μητέρα δεν πεθαίνει!

                Και καθώς είδα την άλλη συντριβή, επήρα φώτιση:

                — Δεν είναι αργά!

                Και το πλήθος αναθάρρησε. Κι έκανε τόπο να περάσει ο

             άνδρας με το λευκό σύννεφο.

                — Αυτός θα μιλήσει! μου έδειξαν.

                Τότε κατάλαβα πως ήρθε ο καιρός να ελευθερώσουμε το

             μέλλον από την ανάμνησή του. Πλησίασα ν’ ακούσω. Κι

             εκείνος ξεκίνησε απ’ τα παλιά να λέει:



                                            β.



                — «Ήρθε στο λίκνο μου μια νύχτα το φεγγάρι· κρυφά

             μου μίλησε:

                — Θα πας μακριά!



                                         —   8  —




                   Δεν ήξερα αν ήταν προφητεία ή αποστολή. Ωστόσο, βια-

               ζόμουν να μεγαλώσει ο βηματισμός, να ’ναι μικρός ο δρό-

                μος. Και δυνάμωνε στη φαντασία τ’ ουρανού το όνειρο. Κι

                έβλεπα κόσμους ξένους.

                   — Θα με ελευθερώσει η γνώση, μονολογούσα.

                   Κι εκεί, στον κύκλο του ήλιου, περπατούσα καλώντας τα

                όρη με τα ονόματα των πιο ψηλών κορφών τους. Και φώ-

                ναζα τους ποταμούς με τις πηγές τους και τις θάλασσες…

                Μ’ όλες τις αισθήσεις έτρεφα τη σοφία…Οι άλλοι μιλού-

                σαν με θαυμασμό κι εγώ με λαχτάρα. Περίμενα να ηχήσει

                το μακρινό κύμα. Και ως σύνθημα να φτάσει ψηλά…Και να

                φανερωθεί ο ανιχνευτής του μέλλοντος εμπρός μου. Και να

                του πω:

                   — Έτοιμος είμαι!

                   Όμως αργούσε. Κι όσο αργούσε, χόρευαν οι σκέψεις μό-

                νες. Και ήταν εκεί μια πεδιάδα που ανέβαινε στους λόφους.

                Και πολλοί λόφοι που ανέβαιναν στο λευκό σύννεφο. Κι

                ένας ορίζοντας μακρινός, θάλασσα και ουρανός…Οι σκέ-

                ψεις ταξίδευαν μονάχες. Τη μια στον ποταμό με τις ιτιές, την

                άλλη στο λειμώνα. Κι έπειτα λούζονταν στις λίμνες… Αρ-

               γούσε να φανεί, ο οδηγός αργούσε. Και ύστερα λέγανε ότι

               χρωστώ ακόμα χρόνους. Τάχα πως δε μεγάλωσα πολύ ή εί-

               χα ακόμα χρέος. Τέλος μου ξέκοψαν:

                   — Θα μετρηθείς· αν είσαι άξιος, θα φύγεις!».



                   — Τι μέτρο είχαν να σε κρίνουν;



                   — «Δεν ήξερα· δεν ξέρω. Μα, ως διέταζαν, μάθαινα ονό-

                ματα αυτοκρατόρων και στρατηγών… Ρωτούσα: «γιατί;»·

                μου απαντούσαν μιλώντας για τους δημιουργούς της Ιστο-

                ρίας. Όμως, εγώ κατέγραφα τους νεκρούς στις ένδοξες μά-

               χες θρηνώντας… Άλλοι ριγούσαν στην ανάμνηση των νικών.



                                          —   9  —




             «Για την πατρίδα!». Και ο Θεός με την πατρίδα. Όλων των

             αιώνων, όλοι οι Θεοί, μ’ όλες τις πατρίδες· για τον πολιτι-

             σμό του ξίφους. Ωστόσο, εγώ μάθαινα.

                — Να φύγω!

                Κι όταν τελείωνε η απομνημόνευση των αμφίων, ταξί-

             δευα στον αρχαίο κήπο. Σ’ όλους τους κήπους! Τι όμορ-

             φος κόσμος! Τι στοχασμός! Τι έρωτας, πόση γαλήνη!

                — Γι’ αυτό το μέλλον θα ετοιμαστώ, φώναζα με πείσμα

             στο φεγγάρι κι αυτό γελούσε:

                — Όσο ακόμα με υμνείς, έχεις ελπίδα…».



                                            γ.



                Σαν είπε αυτά τα λόγια, σώπασε. Και μέσα στη σιωπή

             άνθισε μια ανάμνηση.

                Και καθώς φάνηκε να χάνεται στ’ απόκρυφα, ήρθε εμπρός

             ο άλλος.

                — Ο Δεύτερος! έγραψα.

                Κι ακούστηκε η φωνή βαθιά:

                — Σεμέλη! Μη φεύγεις…

                — …

                — Μητέρα, γύρισα! Προτού να φύγω, γύρισα… Δε λά-

             λησε το πρώτο το πουλί. Και πώς να φύγω το πρωί τώρα

             που ξέρω;

                — …

                — Σεμέλη πού πας; Δικός μου είναι ο δρόμος, η πλάνη

             και η μοναξιά όλη δική μου!

                — …

                — …Σε πήρα να σε ταξιδέψω στις πέρα θάλασσες καρ-

             διά μου! Και τώρα σε γυρίζω πίσω αβάπτιστη… … Μάνα

             μου, γύρισα!



                                        —   10  —






                   — …

                   — Πού είσαι;

                  Έστρεψε τα μάτια πρώτα τριγύρω, ύστερα ψηλά. Και κα-

                θώς η έκπληξη αιωρήθηκε παντού, μίλησε η κορυφαία:

                   — Σ’ όλους τους γυρισμούς του ήταν εκεί!

                   Τότε όλοι κατάλαβαν· πρώτος αυτός.

                   — Ω χαλασιά μου!

                   Και καθώς πλανήθηκε το παραλήρημα, απόηχος, έμοια -

               ζε το παρελθόν να ιστορεί το μέλλον. Και φτεροκόπησε μα-

                κριά ο θρήνος.

                   — Θα ξανάρθει! έδειξε η γυναίκα απ’ το κεφαλόσκαλο.

                   Και καθώς πήρε ανάσα βαθιά να θυμηθεί, απίθωσαν οι

                νερόχαρες τα κιούπια. Και εκείνος πλησίασε. Βυθίζοντας τη

                θέλησή του στο βλέμμα τους, έγνεψε στον κιθαρωδό. Κι ως

               χύθηκαν οι μελωδίες στον άνεμο, ανασηκώσανε οι νέες το

                πορφυρό ένδυμα. Και δείχνοντας κατάσαρκα τη λευκότητα,

                αιωρήθηκαν. Χόρεψαν! Κι έσταξε μύρο αυτός στα κιούπια.

                Κι αυτές αγιάστηκαν στο μεγάλο καθρέφτη…



                   Κι όσο κρατούσε η τελετή, βγήκε η ανάσα. Κι όλες σταυ-

                ρώθηκαν κατάχαμα ν’ ακούσουν. Και η γυναίκα μίλησε:

                   — Δεν γύρισε για να χαθεί. Να ξαποστάσει γύρισε. Να

                ξαναγεννηθεί, πάλι να φύγει…

                   — Πάλι να φύγει! κράτησαν τον ίσο οι μυρωμένες. Κι

                ως στέγνωσε η λύπη στα φρεσκοπλυμένα πρόσωπα, ήρθε η

                απορία:

                   — Πάλι να φύγει;

                   — Εκεί τον γέννησε η φύση. Δεν γύρισε για να χαθεί. Γύ-

                ρεψε να δροσιστεί… Και ως γεύτηκε την επιστροφή στον παι-

                δικό του τόπο, ήρθε ένας ύπνος ύπουλος στις πασχαλιές. Και

                είχε τα μάτια ακίνητα. Λες και μια σκέψη βαθιά ρούφηξε εντός

                του όλο το φως κι έβλεπε αυτός πέρα μακριά…



                                          —   11 —




                — Κι ύστερα;

                — Ορθός στήθηκε πάλι. «Δε θα ταφώ σ’ αυτή την ερη-

             μιά!», μας είπε. Δρασκέλισε τη ρεματιά κι έκρυψε ένα που-

             λί τον ήλιο. Μπροστά ο ίσκιος, πίσω αυτός. Επάνω αητός.

            Ώσπου τον έσβησε ένα φως λευκό.

                Κοίταξαν όλες κατά εκεί που έδειξε το μάτι. Και ήταν ως

             να ’βλεπαν κι ας ήταν άλλος χρόνος. Ήταν σα να ’νιωθαν βα-

             θιά αέναο το γυρισμό και το ταξίδι.

                Είδα τότε κι εγώ τα πέρα βουνά που λούστηκαν με το

             χλωμό του ήλιου…

                — Πού ’ναι ο πατέρας; ρώτησα.

                Και καθώς δεν ξέραμε αν ήταν τούτο σπαραγμός ή η γα-

             λήνη που γέννησε ο πόνος, σωπάσαμε περιμένοντας.

                Θυμήθηκα τότε τη νύχτα που χιόνισε.

                Ξυπνήσαμε το πρωί με μια χαρά στο μάτι. Το άλλο βρά-

             δυ μείναμε άγρυπνοι. Και ήταν οι μόνες αστραπές που ’φερ-

             ναν αντί για φόβο γέλιο. Κι ένα χιόνι πυκνό. Λευκό, πιο λευ-

             κό απ’ το πρόσωπο του Θεού την ώρα που χαμογελούσε.

                Τώρα κανένας δεν γελά. Γέμισε ο κόσμος ύψιστες φοβέ-

             ρες. Και βλέπουμε έντρομοι το εκκρεμές της αρχαίας βαλα-

             νιδιάς.

                Μη χάσει κάτι απ’ την ταλάντωσή του και εκραγεί –τρι-

             βές, σκουριά της ιστορίας, είναι μια απώλεια, φυσική.

                Και πώς θα συλλέξουμε τα συντρίμμια που δεν έχουμε

             δύναμη μήτε το βλέμμα μας να αποστρέψουμε από τις ανα-

             μνήσεις; Κι ας ξέρουμε ότι έτσι θα σωθούμε. Έτσι θα σω-

             θούν κι αυτές.

                Καθώς θυμήθηκα και στοχάστηκα, άφησα τις σκέψεις

             άηχες.

                Όμως, με νιώθανε κι όλο πλησίαζαν. Δεν ήμουν ξένος! Κι

             εγώ γνώριζα πως πρέπει βαθιά να φτάσουμε στα περασμένα.

             Κι έγνεψα στον Πρώτο που ήταν έτοιμος πάλι ν’ αρχίσει.



                                        —   12  —


-



                                              δ.



                   — «Γελούσε, γελούσε τις ήμερες νύχτες το φεγγάρι κι

                εγώ ήλπιζα.

                   — Αν θα χυθώ μπροστά, ως πού θα φτάσω; ρωτούσα.

                   — Έως εκεί που οι παπαρούνες θα σε πλανέψουν. Και δεν

                θα ’χεις άλλο χρώμα να ιδείς, ήχο αλλιώτικο ν’ ακούσεις.

                   — Αν θα χυθώ μπροστά!

                   Κι εκεί που ο ίσκιος γινόταν φόβος, εγώ ψιθύριζα:

                   — Ω Άγγελέ μου! Φύλαξέ με! Ώσπου να μεγαλώσω,

                φύλαξέ με. Είναι η ψυχή μου τρυφερή κι ο βράχος θεό-

                ρατος.

                   …Κι εκεί, στα ξέφωτα που σχεδίαζα τη φυγή έμπαινε ο

                τόπος μέσα μου και με κυρίευε. Και χόρευαν οι αισθήσεις.

               Ώσπου κάποια στιγμή ένιωσα καυτό το σίδερο που σημά-

                δευε το κορμί: Γενέθλια Γη!

                   — Θα σε θυμάμαι! ψιθύρισα.

                  Όμως, δεν ήταν μόνο η μνήμη που φορτώθηκα. Ήταν το

                Χρέος που ’μοιαζε κατάρα…

                   …Πώς να σας πω για τη γενιά μας, τι να πω τώρα που

                ξόδεψα τις λέξεις;».



                  Έκανε να φύγει, να κρυφτεί. Όμως, οι άλλοι έφραξαν το

                δρόμο.

                   — Τώρα που ξέρεις μη λιποψυχείς!

                   — Τι ωφελεί; τους ρώτησε.

                   Και καθώς απάντηση δεν πήρε, θυμήθηκε τη ρήση την

                παλιά:

                   — Όταν θα ανασυνθέσεις τη σιωπή, θα βρεις τα λόγια.

                Αποκρυπτογραφώντας τους κρυφούς λυγμούς, την απερα-

               ντοσύνη της σεμνής σου μνήμης, θα βρεις τα σημάδια που

                θα γίνουν γράμματα, ήχοι και γλώσσα.



                                          —   13 —






                Κοίταξε τότε μακριά πάνω από το πλήθος· και καθώς το

             βλέμμα ταξίδεψε, μίλησε πάλι:



                — «Σαν ήρθε η ώρα , κανείς δεν φάνηκε. Λες και οι φο-

             βέρες οι παλιές ήταν απάτη. Ήμουνα μόνος κι έτοιμος.

                Δρασκέλισα την πρώτη πέτρα, στην άλλη σκόνταψα.

                — Δε θα γυρίσω! φώναξα.

                Έτσι νικώντας τους δισταγμούς, με θολωμένο τον απο-

             χαιρετισμό στα μάτια, πέρασα πάνω απ’ όλες τις πέτρες μου

             και ρίχτηκα μπροστά. Κι έμοιαζε αυτή μου η φυγή από-

             δραση.

                Πού να ’ξερα! Εκεί που κάθε φορά ήθελα να στεγάσω

             την ελευθερία μου, εκεί μια φυλακή κι ένας δραπέτης πάλι».



                Σιώπησε ξανά. Και ήταν αυτό ανάγκη· όλοι να θυμη-

             θούν, να νιώσουν και να στοχαστούν:

                — Ω Μοίρα του κακού, Θεά καλή, πες μας, τι σου χρω-

             στάμε;

                Και καθώς δεν είχαν οργή μήτε απόγνωση τα λόγια, πα-

             ρά μονάχα τη γαλήνη της ύστατης παραδοχής, φάνηκε πως

             όλα ήταν έτοιμα:

                Να προχωρήσει η ιστορία. Κι αυτός συνέχισε.



                                            ε.



                — «Στη μεγάλη πρωτεύουσα η νύχτα ήταν πολύχρωμη

             και οι άνθρωποι κοίταζαν χωρίς να βλέπουν· ήταν η άλλη

             μοναξιά, παράξενη. Είχαν εκεί οι πόρτες πτερύγια και οι

             δρόμοι αιθάλη. Κι ένα μουρμουρητό ατέλειωτο πίσω απ’

             τον ήχο των μηχανών. Έμοιαζε να είχε χαθεί ο ήλιος πάνω

             απ’ τα ψηλά σπίτια· έμοιαζε να μην έχει αστέρια ο ουρανός,



                                        —   14  —




                να μην έχει ουρανό ο τόπος. Να μην έχει χώμα η γη, συ-

                νάνθρωπο ο άνθρωπος.

                   Κι έκρυβε φόβο η μεγάλη πόλη και ντροπή. Ώσπου

                ακούστηκε στον κήπο η φωνή. Και είδα σημάδι συγγενικό

                στα ξένα πρόσωπα: μια φλόγα κρυφή κάτω απ’ τα βλέφα-

                ρα.

                   Σκόρπισε ο φόβος. Και η ντροπή χρόνια κρυμμένη στη

                σιωπή έγινε οργή που χύθηκε στον άνεμο από χιλιάδες στό-

                ματα, ψυχές.

                   — Ελευθερία!

                   Φούντωσε η ορμή:

                   — Ήρθα ως ανυπότακτος του ονείρου. Ταξιδευτής και

               ζηλωτής.

                  Έτσι στοχάστηκα. Και καθώς η φύση με προίκισε με τ’

                αγριμιού τη φόρα, δεν έκατσα ξανά να λογαριάσω και να με-

                τρηθώ: Ποιος είμαι, τι μου πρέπει; Ένιωσα την ανάσα των

                ωραίων στο πρόσωπό μου και υψώνοντας γροθιά την από-

                φασή μου, έστειλα μήνυμα πορφυρό:

                   — Μαζί σας!

                   Ήταν ένα φθινόπωρο, όπου η άνοιξη είχε κυριέψει τα

                κτήρια, τις αυλές και τους δρόμους· κι έμπαινε ύστερα βα-

                θιά μες στις καρδιές. Κι έσκαγε ένα μπουμπούκι, πρόωρο.

                Και πλημμύριζαν τα πρόσωπα φωτεινά χαμόγελα· και πλημ-

                μύριζαν τον άνεμο τα μηνύματα· και δεν είχε νύχτα η πόλη.

                Και δεν είχαν εξουσία οι σιδερόφρακτοι. Γιατί το αίμα είχε

                αποκτήσει την αθανασία των μεγάλων στιγμών και στο θυ-

                σιαστήριο ανέμιζε αμόλυντη η γαλανή σημαία.

                  Ήμουν εκεί δέκα εννιά. Και ήταν στα κάγκελα ψηλά οι

                έφηβες που έπεφταν στις αγκαλιές των αγοριών μισό γυμνες.

               Όλες οι σάρκες αδελφές και οι ψυχές μανάδες-κόρες. Και

                ήταν το κουλουράκι του πρωινού που μοιρα ζόταν σε δεκά-

                δες κομμάτια. Έστω ένα ψίχαλο· να φτάσει· σ’ όλους να φτά-



                                          —   15 —






             σει. Να λιγοστέψει η πείνα και η αγάπη να υψωθεί, η αγά-

             πη!

                Και ήταν εκεί η φοινικιά· ο ίσκιος. Και το χορτάρι νιο και

             πράσινο· και το κορμί μας νιο κι ατρόμητο. Και το τραγού-

             δι, κρυφός λυγμός κι ανάταση και πέταγμα. Κι όσο δάκρυ-

             ζαν τα μάτια, τόσο οι φωνές γίνονταν στον αέρα φωτιές· κι

             όσο ηχούσαν οι ριπές, όρθωνε η αφοβία τα στήθη. Κι όταν

             το σίδερο σύρθηκε έρποντας, ακούστηκε το γρύλισμα επαί-

             σχυντο.

                Μα ήταν αναστημένη η Ιστορία, λυγερόκορμη, ψηλή,

             ατίθαση κι ωραία! Ήταν ο λαός της νέος, όμορφος και νι-

             κητής. Ήταν ο άνθρωπος θριαμβευτής μες στη θυσία του.

            Ήταν το ολοκαύτωμα η πυρκαγιά που φώτιζε τους διαδρό-

             μους του μέλλοντος…».



                — Του μέλλοντος!

                Ο Πρώτος τώρα πια συλλογιζόταν. Όμως, ένας-ένας οι

             άλλοι περνούσαν εμπρός μου επαναλαμβάνοντας σχεδόν ως

             ιερή προσευχή:

                — Του μέλλοντος!

                Έμοιαζε ως να είχε χαθεί ο πρώτος φόβος ο μεγάλος και

             η ταραχή να είχε μικρύνει. Κι ως να ξαλάφρωσαν, όλοι μα-

             ζί μού έδειξαν ξανά τον άνδρα με το λευκό σύννεφο, που

             σιωπούσε:

                — Είναι η γενιά μας! είπανε και φάνηκε να ξαστερώνει

             το μάτι τους, λίγο να ξαστερώνει.

                Κι όσο ο Πρώτος ήτανε ακόμα βυθισμένος, μίλησε ο

             Δεύτερος:

                — Θέριζαν τα πυροβόλα ψηλά στο λόφο. Στη λεωφόρο

             ο θάνατος. Και στο μπαλκόνι η σωτηρία. Ήταν τα σπίτια

             κρυψώνες και οι ξένες αγκαλιές φωλιές. Ήταν το μάτι μισό-

             κλειστο στην αγρύπνια. Ήταν οι κραυγές των μο λυ βένιων



                                        —   16  —




                όνειδος στη νύχτα. Ήταν η αυγή που σκόρπισε ησυχία στην

                πόλη. Ώσπου φάνηκαν οι μαύρες σημαίες και οι γυναίκες

                που έραιναν με άνθη τους καπνισμένους. Και τα κορίτσια με

                ανοιχτούς τους κόρφους· και τα αγόρια με ανακατεμένα τα

                μαλλιά· και οι άλλοι που δεν είχαν πρόσωπο. Και βάφτηκε

                το φθινοπωρινό Σάββατο πορφυρό και οι μνήμες λούστη-

                καν πόνο και φως.

                   Καθώς ακούστηκαν τα τελευταία λόγια, οι άλλοι βούρ-

                κωσαν· κι αυτός τίναξε δυο-τρεις φορές την κεφαλή του

                ωσάν να πάσκιζε απ’ άλλο κόσμο να επιστρέψει. Και ως φά-

                νηκε να συνέρχεται από του πυρετού το παραλήρημα, σε άλ-

                λη ανάμνηση βυθίστηκε:

                   — Και τα παγκάκια ορφανά. Και οι όρκοι να μου τρυ-

                πούν τα μηνίγγια, οι όρκοι.

                  Ήταν ωσάν να σκίστηκε η σιωπή από ριπή παράξενη.

                Και ήρθε μια θλίψη σύννεφο στα μάτια.

                   — Ω δυστυχία μου! Γιατί; ακούστηκε απ’ την πέρα αυ-

                λή. Ως έστρεψαν, την είδαν! Λύνοντας τα μαλλιά και ανοί-

                γοντας τα στήθη ήρθε κοντά ακροπατώντας. Και καθώς

                έμεινε εκείνος άφωνος να την κοιτά , τον φίλησε και του ’πε:

                   — Ξέχασέ με!

                   Κι ως είδαν, όλοι δάκρυσαν· κι αυτός κούρνιασε λίγο κι

                ύστερα μίλησε, γλυκά μονολογώντας:

                   — Το ξέρω, είσαι όνειρο!



                   Φάνηκε πως έλαμψε ένα χαμόγελο ήλιος που φώτισε όλα

                τα βλέμματα. Κι ακούστηκε ο λόγος βάλσαμο που χύθηκε

                στις ψυχές:

                   — Τώρα μπορούμε με νοσταλγία να θυμηθούμε!

                  Ήταν η Κορυφαία. Και ύστερα μια συναυλία ψιθυρι -

                σμών:

                   — Να θυμηθούμε!



                                          —   17 —




                Έμοιαζε το πλήθος νέο ρόλο να γυρεύει. Κι εκείνα τα

             πρώτα λόγια που τους γέμισαν με ταραχή και φόβο φάντα-

             ζαν άλλο νόημα να ηχούν. Και τα ίχνη της φυγής άλλη εκ-

             δοχή να φανερώνουν. Και του Προφήτη ο χρησμός δεν

             ήταν πια φοβέρα· ήταν σημάδι, λάμψη.

                Καθώς συνήλθαν απ’ την έκσταση της γαλήνης τους,

             ήταν ωσάν να ένιωσαν τις σκέψεις μου· και κλείνοντας τα λό-

             για στη σιωπή των ματιών τους, μου ζήτησαν ξανά να γρά-

             ψω. Και τούτη τη φορά δεν είχε η επιθυμία την απειλή της

             απόγνωσης, αλλά την ευγένεια της ελπίδας.

                Ήξερα πλέον πως η ιστορία πρέπει να ξετυλιχθεί. Να

             ακουστεί η εξομολόγηση, να τους λυτρώσει. Ήξερα ακόμα

             πως δεν ξοδεύτηκαν όλες οι γραφές· και η Μητέρα γνώριζε

             πολλά πριν από μένα.



                                            στ.



                Ήρθε ένα φως και έδιωξε το άλλο φως· και ήταν σα ν’

             άλλαξε το σκηνικό· και ήταν ο Πρώτος πάλι που μιλούσε:



                — «Η νύχτα πέρασε. Ήταν οι πολιορκημένοι ελεύθε ροι.

             Στον κήπο άνθιζε ο έρωτας. Στα παγκάκια ζωγρα φί ζαμε φι-

             λιά. Και είχε η ανάμνηση του καπνού δάκρυ συγκίνησης και

             υπερηφάνεια. Και μεγάλωνα πολύ ακο λου θώντας τα παλιά

             μανιφέστα που γράφονταν ξανά.

                Και να οι πλατείες γεμάτες· και το τρυφερό χέρι στο χέρι

             μου. Και να οι ωδές. Και οι νέοι ηγέτες με την ευφράδεια

             και το θάρρος στα αμφιθέατρα. Κι όλοι οι νέοι με τη φλό-

             γα και τη φλογέρα. Και να οι επαναστάσεις ξανά στις αυλές.

             Και οι θεωρίες στις λέσχες. Και οι αντιπαραθέσεις σφοδρές,

             γεμάτες γοητεία και συγκινήσεις.



                                        —   18  —




                   Κι όλα τα απόλυτα, που εύρισκαν εύφορο έδαφος στην νε-

                ανική ορμή και την άγνοια. Ανάμεσά τους ο έρωτας καθολι-

                κός, κυρίαρχος, μοιραίος. Η ευτυχία σφραγισμένη με την

                αθωότητα των υποσχέσεων, αιώνια στους όρκους των φιλιών.

                   Την έβλεπα να μου γελά και ήταν το γέλιο πρωινή δροσιά,

                παιγνίδισμα. Ήταν το γέλιο αγάπη, ήλιος στις φυλλωσιές, κύ-

                μα χαράς, μακρόσυρτη γαλήνη. Ήταν η αγκαλιά φωλιά και το

                κορμί φωτιά. Ήταν το χέρι, που γλιστρούσε παντού, ανιχνευ-

                τής. Και ήταν το χέρι χτένι στα μαλλιά και το φιλί στα μάτια

               χάδι. Ω! το φιλί στα μάτια· έλεγαν πως είναι χωρισμός. Όμως,

               γελούσαμε· με την αίσθηση της αιωνιότητας. Γελούσαμε λα-

               χανιάζοντας. Και στης αγάπης την κραυγή σφάλιζα τα μάτια

                βλέποντας αγρούς ανθισμένους· και τα κορίτσια του μέλλο-

               ντος χαρούμενα να τρέχουν σε ασπρισμένες αυλές και τα αγό-

                ρια σε πράσινες αλάνες. Εγώ στον ίσκιο του παλιού λόγγου

                μάζευα μικρά κυκλάμινα· και ήταν αυτή άγγελος κάτω απ’ τα

                κλειστά βλέφαρα. Και ήθελα, σαν με κοιτάξει, να την ράνω με

                άνθη πασχαλιάς. Και ήθελα να βυθιστώ στην γαλήνη της· και

                ήθελα, ήθελα στο όνειρο να κατοικήσω».



                   Σώπασε λίγο τις στιγμές να θυμηθεί και είδε τον Δεύτε-

                ρο μακριά σε άλλο ουρανό να σελαγίζει:

                   — Σου έλεγα «σε σκέφτομαι και σ’ αγαπώ» και σου

                ’γραφα «Αγαπημένη!». Εσύ γελούσες και έκλαιγες, χρυσή

                βροχή στον ήλιο. Και ήταν το δάκρυ μαργαριτάρι της χα-

                ράς· και ήταν στα μέσα μου ένα πουλί ψηλά που με πετού-

                σε. Πόση λαχτάρα να σε ιδώ! Κι εσύ να αιωρείσαι. Και

                ύστερα χοροπηδώντας να πνίγεις την ανάσα μου. Και να με-

                θώ στη δική σου. Κι εσύ παραλυμένη στα χέρια μου, γλυ-

                κιά, γαλήνια, παραδομένη. Ελεύθερη, πέρα απ’ τα όρια· δι-

                κή μου! Κι εγώ όλος δικός σου. Τι είχα μάθει τίποτα να μη

                κρατώ. Εσύ κι εγώ· σ’ ανέφελο ουρανό…



                                          —   19 —






                Είδε τότε ο Πρώτος τους άλλους να κοιτούν μακριά χω-

             ρίς να βλέπουν. Φάνταζε ο καθείς να έχει βυθιστεί εντός του.

             Και καθώς ο ύμνος υψώθηκε, ήταν αδιάφορο ποιος ο συν-

             θέτης ή ποιος ο αοιδός.

                Ένιωσε πως μπήκαν όλοι στην ανάμνησή του και χαμο-

             γέλασε κρυφά. Έτσι, χωρίς να νιώσει κενό, άνοιξε πάλι την

             παρένθεσή του:



                — «Δεν ήξερα πως κάτι πρέπει να κρατώ. Να κρατηθώ

             στα μαύρα μου, να κρατηθώ!

                Και δεν ήταν μόνο ο έρωτας που ζωογονούσε το όνειρο.

            Ήταν οι ιδέες που ξεπηδούσαν από τα παλιά βιβλία, τα

             άσματα στη χαρά, οι δρόμοι που ηχούσαν, η φωτιά, το όρα-

             μα που πότιζε την αγάπη.

                Άκουγα τους αρχηγούς να μιλούν και γέμιζα θαυμασμό.

             Και βούρκωνα στη σκέψη των θυσιών. Και όσο μάθαινα για

             το αίμα που ρούφηξαν τα θηρία, ανέμιζα ακόμα πιο ψηλά

             το λάβαρο. Να πάρω εκδίκηση στο μέλλον.

                Έπρεπε, έλεγαν, να οργανωθούμε. Γιατί ο εχθρός δεν έχει

             δισταγμό, δεν έχει ανθρωπιά ο τύραννος. Και ήταν εκεί κά-

             τι παλιά ευαγγέλια με τυπωμένες όλες τις «αλήθειες»· και οι

             ρήτορες με χιλιάδες τσιτάτα καρφωμένα στη γλώσσα. Ήταν

             εκεί μοιραίο το δίλημμα:

                «Από εδώ το λευκό, εκείθεν το μαύρο». Δεν είχαμε δι-

             σταγμό να διαλέξουμε. Ήμασταν πολύ νέοι για να καταλά-

             βουμε. Πολύ αγνοί για να προφυλαχτούμε. Και ένιωσα ρί-

             γος, καθώς μου παρέδωσαν τη ιερή ταυτότητα και με εμβά-

             πτισαν στην κολυμβήθρα των συνεχιστών».



                Σώπασε λίγο. Και από το πέρα σύννεφο ακούστηκε ο

             Δεύτερος σε άλλο οίστρο:

                — Εγώ τους έλεγα ότι είναι αθώοι! Όμως, είχαν ατσάλι



                                        —   20  —






                στη φωνή κι έπρεπε όλοι να σηκώσουμε τα χέρια. Ξέραν αυ-

                τοί. Ήταν ο ρόλος τους να ξέρουν. Εγώ τους φώναζα. Εγώ

                παρακαλούσα: Δεν είναι συνωμοσία, είναι η άλλη γνώμη.

                Μα, ήταν τα βλέμματα σκληρά και το καθήκον απόλυτο.

                Ξέραν αυτοί· ήταν ο ρόλος τους να ξέρουν.

                   Πήρε ανάσα που ’μοιαζε με στεναγμό και κάρφωσε τα

                άλλα λόγια στο κενό:

                   — Σεμέλη, πού πας; Τώρα που όλα χάθηκαν μη φεύ-

               γεις, τώρα!

                   — Μη φεύγεις!

                  Έτσι ακούστηκε η ηχώ από βαθύ φαράγγι:

                   — Μη!

                   Και ύψωσαν όλοι δέηση και προσευχή:

                   — Σεμέλη, μη φεύγεις!

                   Και ύστερα, καθώς επέστρεψαν στον άλλο χρόνο, στρά-

                φηκαν ξανά στον Πρώτο. Αυτός σιωπούσε. Κι εγώ ήξερα ότι

                πάσκιζε να πνίξει την κραυγή. Να μεταμορφώσει τον οδυρ-

                μό σε γαλήνη. Εγώ ήξερα πως όλα με τη σειρά τους πρέπει

                να ειπωθούν. Πτυχή-πτυχή να φωτιστεί όση ζωή ξεχάστη-

                κε. Κι αυτή που στοίχειωσε, απ’ το κακό της φορτωμένη, να

                ξεματιαστεί.

                  Ήξερα ότι της γενιάς μου δεν της πρέπει να κρυφτεί. Έπρε-

                πε στα περασμένα της να βυθιστεί, να εξαγνιστεί της πρέπει.

                Να σηκωθεί. Και λυτρωμένη την άλλη έναρξη να σημάνει.

                   Κι άρχισα πια να νιώθω χρήσιμες τις γραφές. Και στη μα-

                ταιότητα των σπαραγμών μου είδα μια άλλη πινελιά. Και σκέ-

                φτηκα ξανά τη ρήση· και ήταν αυτή η ετυμηγορία μου, αυτή:

                   — Δεν είμαι εγώ ο περιούσιος, για να λαμπρύνω τα μελ-

                λούμενα, εγώ.

                   Όμως, έπρεπε να βουτήξω την πένα στο μαύρο μελάνι

                και να χαράξω φωτεινούς δρόμους. Έπρεπε όλους τους δι-

                κούς μου να τους θυμηθώ· να τους ακούσω· να τους νιώσω.



                                          —   21 —






                 Τη γαλήνια ανάμνηση να δεχτώ· τις κορυφώσεις των

             εκρήξεων, τη μυσταγωγία των στιγμών. Στο παραλήρημα να

             ξετυλίξω το μύθο.



                                            ζ.



                Καθώς αυτά στοχάστηκα, έγνεψα στον Πρώτο· κι αυτός

             μου χαμογέλασε:



                — «Ήμουν ακόμα είκοσι. Όλα τα γνώριζα σ’ εκείνους

             τους καιρούς που τα νοήματα είχαν την μοιραία ακαμψία

             τους. Και να που τώρα η μνήμη με ωθεί σε θρήνους. Και δεν

             πρόλαβα την ξεγνοιασιά μου όλη να ιστορήσω…».



                — Ω της ανάμνησης κατάρα! Όλες οι μνήμες θλίψη

             κουβαλούν.



                — «Μα όλα τώρα θα τα θυμηθώ. Έτσι είναι, όπως το

             λέτε. Όλα θα τα θυμηθώ!».



                Σώπασε λίγο· όλοι σωπάσαμε μαζί του.

                Και σκέφτηκα για μια στιγμή να σηκωθώ και να φωνάξω:

                — Φτάνει!

                Αναλογίστηκα αν την ιερή μου σιωπή είχε δικαίωμα κα-

             νείς να την ταράξει. Την παραίτησή μου ν’ αρνηθεί. Κι εκεί

             που ήμουν έτοιμος εμπρός στης μητέρας το όραμα να ορ-

             θωθώ και να κραυγάσω, είδα τη θλίψη να συννεφιάζει τον

             τόπο και τον ήλιο χλωμό να γέρνει στη δύση του. Κι έτσι

             γαλήνεψα.

                — Θυμήσου! του είπα.

                — Θυμήσου! ψιθύρισαν όλοι.



                                        —   22  —





                   — Θυμήσου! μου φάνηκε πως άκουσα από τα βάθη του

               χρόνου να του λένε.

                   Νομίζω δεν λάθεψα γιατί τον είδα εκεί μακριά να απέρ-

               χεται πριν ξεκινήσει πάλι:



                   — «Και είχα τύχη τυφλή εγώ να τη φιλώ και στο παιχνί-

                δι. Εκεί, με τη φιάλη που γύριζε και το γέλιο που ηχούσε, κα-

                θώς τσουγκρίζαμε τη χαρά μας. Και ήμουν Θεός που του

                ’λαχε να λατρευτεί. Και είχα την πίστη της ύψιστης αφέλειας,

                ότι είναι άφθαρτος ο έρωτας!…».



                   — Ο μόνος άφθαρτος είναι ο θάνατος!



                   — «Ο μόνος άφθαρτος είναι ο πόνος.

                  Όμως, γεμίζαμε το δισάκι και τρέχαμε αγκαλιασμένοι

                στον ήλιο. Και στο ξανθό κρασί τις νύχτες. Μες στις υπό-

               γειες ταβέρνες, μες στους καπνούς και στις βρισιές... «να πά-

               νε κάτω τα φαρμάκια».

                   Ποια φάρμακα και ποια φαρμάκια; Που κάθε αναπνοή

                μας ήτανε ζητωκραυγή και κάθε δάκρυ μας δροσοσταλίδα.

                  Ήμουν ακόμα είκοσι και ένα. Και γνώριζα παράπονο τι

                πάει να πει και βούρκωμα κι αγάπη. Όμως, δε γνώριζα εκεί-

               νο το κλάμα το βαθύ, δε γνώριζα. Τον άλαλο τον πόνο.

                   …Ένας μικρός θυμός και μια προσποιητή απελπισία.

                Μια συννεφιά. Και ύστερα, τα λόγια τα γλυκά, ο ήλιος. Oι

                όρκοι, τα φιλιά, προπάντων τα φιλιά! Ω ευτυχία!

                   Πώς τώρα να τη θυμηθώ και να χαρώ; Πώς τώρα να την

                ιστορήσω, που η ανάμνηση εδώ με καρφώνει;

                   …Πόσο   χαρούμενες   ξημέρωναν   οι   Κυριακές!   Όλες

                ηλιόλουστες. Δεν είχε η πόλη ουρανό, μα είχαν τα μάτια της.

                   Και στα καινούρια βιβλία μαθαίναμε τα παλιά μεγαλεία

                υπολογίζοντας το χρέος μας. Κι όσο μεγάλο το βρίσκαμε,



                                          —   23 —




             τόσο φουντώναμε. Λες και είχαμε κλείσει όλα τα όνειρα σ’

             αυτές τις προσδοκίες που ’διναν νόημα στην ύπαρξή μας.

                Ήταν μυριάδες οι νέοι στα προσκλητήρια και ρωμαλέες

             οι φωνές που ταξίδευαν στον άνεμο· ωραία τα χρώματα που

             υψώνονταν στον ουρανό και άφοβα τα γυμνά χέρια ψηλά·

             και φωτεινό το σύνθημα:

                — Δικαιοσύνη!

                Έμοιαζε η Άνοιξη να κατοικεί μες στις ψυχές, άλλες φο-

             ρές ως όνειρο και άλλες ως αλήθεια. Ήταν το παραμύθι μύ-

             θος. Ήταν ο μύθος όραμα. Και η έφοδος στο μέλλον σί-

             γουρη και νικηφόρα.

                Όμως, η ψευδαίσθηση δόλια έστηνε το δικό της θρίαμ-

             βο…

                Έτσι στη σιγουριά της άγνοιας παρέδωσα όλα τα όνειρά

             μου. Και τα εφηβικά μου σκιρτήματα τα σάρωσε η καταιγί-

             δα του παραδείσου. Και τους παιδικούς μου καημούς τους

             πήρε η λήθη. Και της λύρας οι πρώτες ωδές παρά πεσαν.

             Μέχρι που χάθηκαν στους ήχους των νέων ασμάτων. Για

             πάντα χάθηκαν.

                Ω της καρδιάς μου αποκοτιά!

                Κι έτσι ο έρωτας των παιδικών θρανίων μετακινήθηκε

             στα αμφιθέατρα. Και ήτανε πάντα αυτός απόλυτος, ωραίος.

             Σαν επανάσταση παλιά που χύνεται μες στη ζωή μας, δρα-

             πέτης που ζητά καινούργιο τρένο για να ταξιδέψει. Κι εκεί,

             στην αγωνία της καταδίωξης, ξεχνάμε.

                Λένε πως η νεότητα, πρώτη αυτή με την ορμή της, σπά-

             ει τους κρίκους της ακινησίας. Όμως, μαζί με την ορμή, μα-

             ζί το ανυπόμονο. Και οι τυφλοί στρατοί, μαζί».



                Καθώς πρόφερε τα τελευταία λόγια, μας έγνεψε πως θέ-

             λει να ξεκουραστεί κι έγειρε το κεφάλι του στην πέτρα. Ήταν

             η ώρα όπου το ξεχασμένο φεγγάρι έλουσε τον ανθόκηπο και



                                        —   24  —




                δεν ήξερα αν ήτανε γαλήνη αυτό που έβλεπα ή μια βουβή

                απελπισία.

                   Σύρανε όλοι τα κορμιά και σφάλισαν τα μάτια.

                   Σκέφτηκα:

                   — Αυτές τις ώρες μένουνε οι ιστορίες ορφανές και οι

                απόπειρες μετέωρες. Γιατί η ανάμνηση σε βυθίζει στην οδύ-

                νη. Έτσι κι αλλιώς. Είτε τον πόνο θυμηθείς είτε την απώλεια

                της ευτυχίας. Αυτές τις ώρες μένουνε τα ποιήματα μισά κά-

                τω από το βάρος της ασήκωτης ματαιότητας. Και άλλη πί-

                κρα απ’ τα σπλάχνα, έξω, δεν κυλά. Σα να ξεχείλισε η λάβα

                και να πλημμύρισε παντού. Και αλλού να χυθεί δεν έχει δρό-

                μο. Δεν έχει πλαγιές, δεν έχει φαράγγια και ποταμούς και

                θάλασσες, δεν έχει. Σαν όλα να χάθηκαν στη μεγάλη νύχτα

                της επιδρομής.

                   Καθώς αυτά στοχάστηκα, ήρθε μια κούραση βαριά και

                στα δικά μου βλέφαρα. Και μαύρες προαισθήσεις μ’ έζωσαν

                στην παραζάλη. Μα, πριν πετάξω το χαρτί και το μολύβι, ας

                περιμένουμε, σκέφτηκα, την άλλη μέρα.

                   Είδα τότε μια νέα γνώριμη να κρύβει το βιβλίο στο μα-

                ξιλάρι της και αμίλητη να βυθίζεται στην αγκαλιά του ύπνου.

                Και είδα μετά χιλιάδες άλλους να μιλούν:

                   — Ας περιμένουμε, είναι η ώρα να σκεφτούμε.

                   Τότε κι εγώ γαλήνεψα και είπα:

                   — Ας πέσει η νύχτα.



                                          —   25 —


-

                                          Β. Ενύπνιο



                                               η.



                    Και καθώς έπεσε η νύχτα, χαμήλωσαν τα φώτα. Και ήρ-

                θαν στη σκηνή σκιές ονείρων. Και η πιο ψηλή με πρόσταξε.

                Κι εγώ παραδομένος στη θολούρα του ύπνου έδωσα την πέ-

                να.

                    Και ήρθε εμπρός η Πρώτη σκιά και μίλησε:



                    — «Ήταν πρωί, όταν γύριζε στον ξένο τόπο. Και περα-

                σμένος Αύγουστος, καθώς βάδιζε σχεδόν αόρατος.

                    — Ποιος σε γνωρίζει, για να ενδυθείς τα γήινα; αναρω-

                τήθηκε.

                    Και ήταν στη είσοδο του τόπου ένα οικόπεδο με μαύρες

                ελιές.

                    — Αυτή είναι η προίκα μου, σκέφτηκε. Κείτεται εδώ, μέ-

                σα στη στάχτη, κάρβουνο και περιμένει.

                   Όμως, ευθύς αντίκρισε τα κυπαρίσσια. Μύριζαν θάλασ-

                σα κι ανάπαυση.

                    — Ίσως εδώ!

                    Μα οι χωρικοί τον πλησίασαν και με όλη την ευγένεια

                της ψυχής τους του έδωσαν να καταλάβει: καμιά σπιθαμή

                δεν ήτανε δική του.

                    — Δεν δίνουμε σε ξένους γη, του τόνισαν. Κι αυτός τους



                                            —   27 —




             κοίταξε με μάτια πελώρια από την έκπληξη και με μια σπί-

             θα παιδικής αφέλειας.

                — Δεν είμαι ξένος!

                Του ήρθε να φωνάξει το παράπονο· όμως, το μόνο που

             ακούστηκε ήταν ένας μικρός στεναγμός και οι άλλοι λυπή-

             θηκαν. Κι αυτός τους ευχαρίστησε.

                Ήταν πρωί· και καλοκαίρι ήτανε. Τον οδήγησαν στην

             κληματαριά να ξαποστάσει. Και καθώς γεύτηκε τη γλύκα

             των καρπών, πήρε ανάσα βαθιά και είπε:

                — Θα φύγω!

                Οι άλλοι τον κάλεσαν να μείνει. Και στο κάλεσμα βου-

             βά ρωτούσαν. Γιατί ένιωθαν πως είναι πρέπον μόνος του να

             ειπεί αυτά που φώλιαζαν εντός του. Κι αυτοί να είναι πρό-

              θυμοι να τον ακούσουν, όπως αρμόζει σε ανθρώπους που

             ξέρουν τους ξένους να τιμούν.

                Τότε αυτός κοίταξε γύρω· και καθώς ένιωσε την μακρι-

             νή ανάμνηση να πεταρίζει, μίλησε:

                — Ήταν να ’ρθω, χαρούμενος να ’ρθω. Όμως άργησα.

             Πάει καιρός, θυμάμαι. Είχα συμμαχήσει με την απελπισία

             μου κι έκαιγα τις φωτογραφίες. Κι όσο ήταν ακόμα χρόνος,

             δε σκέφτηκα εδώ να ταξιδέψω. Κι έγινε ύστερα ζώνη πολέ -

             μου στην ψυχή μου αυτός ο τόπος. Όσα μου χάρισε τα πή-

             ρε πίσω. Κι εκείνη την υπόσχεση. Και ήρθα τώρα. Τώρα

             που έδιωξα τα πουλιά που με ράμφιζαν. Που ήρθε στην αυ-

             λή μου ο θλιμμένος κότσυφας κι έγινε φίλος. Να ’μαι λοι-

             πόν εδώ που αγάπησα. Προσκυνητής και ξένος...

                — Και τι γυρεύεις; τον ρώτησαν τρυφερά. Κι αυτός συ-

             γκινημένος τους απάντησε:

                — Ένα άγγιγμα.

                Τότε όλοι σκέφτηκαν το μύθο με το μαγικό ραβδί. Ένας

             από αυτούς άρχισε να τον ιστορεί με άλλα λόγια, αλλόκο-

             τα:



                                        —   28  —




                   — Ήταν ένας νέος με συννεφιά βαριά στα μάτια του και

                με καημό βαθύ. Όλο κοίταζε τη θάλασσα. Και ήταν αυτή πιο

               γαλανή από όλα τα όνειρά του. Όλο κοίταζε. Σα να περίμενε

               να ξεθολώσει αυτός ή να μαυρίσει εκείνη. Κι όσο κοιτούσε,

                έρχονταν στο νου οι μπόρες. Τότε που έσκιζαν το στερέωμα

                οι βροντές και έχυναν φόβο οι αστραπές. Κι αυτός έπρεπε να

                μεγαλώσει στη σκληρή γη, να μεγαλώσει. Και όσο περίμενε

                τα καράβια με τα λευκά πανιά, ταξίδευε. Σ΄ άλλους κόσμους

                μακρινούς έστελνε την ψυχή του. Ήταν εκεί η Κίρκη που τον

                καλούσε. Κι αυτός βουβά την ικέτευε να σηκώσει το μαγικό

                ραβδί. Να βάλει τέλος στην περιπλάνηση. Όμως αυτή φο-

                βόταν μην τον χάσει στη μεταμόρφωση. Μην και χαθεί αυτό

                που τον κρατούσε νέο και όμορφο στη θλίψη του, φοβόταν.

                Και του ’λεγε λόγια γλυκά και χτένι χεριού λευκόσαρκου περ-

               νούσε στα μαλλιά του. Αλλά αυτός ζητούσε άλλο χάδι. Και

                κοίταζε τη θάλασσα χωρίς άλλη ελπίδα παρά μονάχα αυτή:

                Να σηκωθεί το κύμα. Να τον ξεπλύνει ο ωκεανός. Στην απε-

                ραντοσύνη του να γαληνέψει.

                   Καθώς σώθηκαν αυτά τα λόγια, όλοι την ένιωσαν την

                αλληγορία τους και γυρίζοντας στον ξένο ρώτησαν:

                   — Ήσουν εσύ;

                   Αυτός ενθυμούμενος τις χιλιάδες στιγμές του έγνεψε, ναι!

                Και κοιτάζοντας τριγύρω ένιωσε σαν να ’χαν περάσει πολλά

                καλοκαίρια και ήταν αυτό το πρώτο του μέλλοντος, αυτό.

                   Θέλοντας να πιστέψει πως δε θα τον διώξουν πάλι, ρώ-

                τησε:

                   — Μπορώ να μείνω λίγο;

                   Καθώς τους ένιωσε να σωπαίνουν, ταράχτηκε. Και είδε

                τον εφιάλτη να επιστρέφει με τρόμο. Όμως, γρήγορα του χα-

                μογέλασαν και αποτραβήχτηκαν αφήνοντάς τον μόνο να

                στοχαστεί.

                   Αυτός κοίταξε στην ασπρισμένη αυλή και είδε ένα γέλιο κά-



                                          —   29 —




             τω από ένα πρόσωπο που έλαμπε νιότη. Είδε ένα γεράνι κόκ-

             κινο να γέρνει· και μια ροδιά. Και στο πεζούλι ήταν εκείνη που

             την έλεγαν Αγγελική. Κεντούσε, όπως όλες οι μανάδες, κε-

             ντούσε. Και αυτός τις ήξερε. Και τη μικρή και τη μεγάλη τις

             γνώριζε. Από διηγήσεις παλιές κι αγαπημένες τις γνώριζε.

                — Ω ευτυχία μου! φώναξε. Κανείς δε με γνωρίζει.

                Αυτά είπε. Όμως, ακούστηκαν μόνο εντός του. Και είχε

             χαρά σαν το κατάλαβε. Γιατί δεν έπρεπε να προδοθεί. Πριν

             να γευτεί την ανάμνησή του, δεν έπρεπε κανείς να τον μαρ-

             τυρήσει. Κανείς!

                Ήταν πρωί όταν χαιρετούσε τον ξένο τόπο και οι χωρι-

             κοί τον ξεπροβόδιζαν.

                Ήταν πρωί και περασμένος Αύγουστος. Τριάντα χρόνια

             Αύγουστος!».



                — Τριάντα χρόνια Αύγουστος! ψιθύρισαν όλες οι σκιές

             και η Πρώτη αποσύρθηκε.



                                            θ.



                Μίλησε τότε η Δεύτερη ιστορώντας:



                — «Διψώ! είπε και οι άλλοι κοίταξαν ψηλά στο σταυρό.

                Ήταν η ώρα που ο ήλιος ανέβαινε στο λόφο.

                — Διψώ! είπε πάλι και δάκρυσαν πόνο τα μάτια του που

             χύθηκε στη γυμνή σάρκα.

                Καθώς η λύπη απλώθηκε παντού, ήρθε ένας φόβος. Και

             η γυναίκα γύρισε πίσω. Το νερό που κρατούσε χύθηκε. Και

             κύλησε ο πόθος στη ζεστή πέτρα. Κι έσταξε το παράπονο.

             Σαν σκέψη που λιώνει έσταξε. Γύρισαν όλοι στον ουρανό

             παρακαλώντας. Κι ένιωσαν την κάψα του στην ψυχή τους·



                                        —   30  —




                και θυμήθηκαν την ύψιστη θέληση: αιώνες να στεγνώνει ο

                άνθρωπος· εκεί.

                  Ήταν η ώρα οπού η απόγνωση άφηνε άδεια τα χέρια σαν

                απορία αιωρούμενη στον αιθέρα και οπού ο ήλιος έκαιγε

                ανεβαίνοντας στο λόφο.

                   Κι όσο η σιωπή μετρούσε τις μέσα κραυγές, φάνηκε

                μπροστά ο άνδρας με το λευκό χιτώνα. Ήταν όμορφος με το

                σταθερό βάδισμα στο πλακόστρωτο.

                   — Μη! σπάραξαν, καθώς τον είδαν να υψώνεται στο

                σταυρό και να αγκαλιάζει το σώμα.

                   — Μη! ούρλιαξαν.

                   Όμως αυτός δεν άκουγε.

                   Τράβηξε τα καρφιά και άφησε απαλά στη γη τον σταυ-

                ρω μένο.

                   Και καθώς τον είδε να στυλώνει το κορμί, έκανε πίσω.

                Και οι άλλοι άνοιξαν δρόμο να περάσει.

                   Κι αυτός αμίλητος ξεμάκρυνε· ώσπου ένα φως τον τύλι-

                ξε και χάθηκε.

                   — Είναι ο αναστημένος! ακούστηκε με δέος η φωνή κι

                όλοι σταυροκοπήθηκαν. Και γύρισαν στον ελευθερωμένο.

                   Εκείνος γύρεψε νερό. Και έτρεξαν οι γοργοπόδαρες στην

                πηγή. Και του ’δωσαν να δροσιστεί. Και ύστερα τον ρώτη -

                σαν για τις πληγές. Κι αυτός τους έδειξε στο μέρος της καρ-

                διάς μια τρύπα.

                   — Με ξέχασαν! είπε.

                   Όλοι κατάλαβαν ποιος είναι ο πρώτος πόνος. Και ήρθαν

                κοντά οι νέες και τον κοίταξαν. Βαθιά μες στην ψυχή του τον

                κοίταξαν. Και ήταν σαν να ’νιωθε πρώτη φορά ελπίδα.

                   Καθώς αισθάνθηκε χάδι το βλέμμα, άνθισε μια χαρά μι-

                κρή στα ξεραμένα χείλη.

                   — Πού θα πας; τον ρώτησαν κι έδειξε αυτός πίσω απ’

                τον άλλο λόφο:



                                          —   31 —




                — Είναι το σπίτι!

                Όμως, όταν τους είδε όλους θλιμμένους, θυμήθηκε πως

             πέρασαν αιώνες στο σταυρό κι όλοι οι παλιοί σκορπίσανε.

                — Κανείς δεν περιμένει; ρώτησε.

                Και ως πήρε απάντηση τη σιωπή, ύψωσε στον ουρανό

             φωνή:

                — Γιατί;».



                Και όπως στα όνειρα μένουν συχνά οι ιστορίες μισές και

             τα γιατί αναπάντητα, έτσι χωρίς συνέχεια άφησε η Δεύτερη

             σκιά και τη δική της ιστορία.

                Όμως, οι άλλες σκιές ήξεραν και απάντησαν μαζί:

                — Θα ζήσει με το ερώτημα στην ανάσα του!

                Ήρθε εμπρός η Κορυφαία και σήκωσε το χέρι ψηλά. Και

             αφού όλες ησύχασαν, τους είπε:

                — Πρέπει κι αυτή η τελετή να φτάσει ως το τέλος. Τ’

             απόκρυφα να βγουν, τα απωθημένα. Τώρα κοιμούνται, πρό-

             σθεσε και έδειξε το πλήθος. Όταν ξυπνήσουν, αλαφριά πρέ-

             πει να νιώσουν την ψυχή τους.

                Και καθώς οι άλλες συμφώνησαν, κάλεσε την Πρώτη

             πάλι να μιλήσει. Αυτή στέλνοντας τη σκέψη της μακριά, θυ-

             μήθηκε:



                                             ι.



                — «Ερχόταν από μακριά χαμογελώντας. Κι όσο την

             έβλεπε, έσταζε μέσα του η γαλήνη. Κι όσο πλησίαζε, έσβη-

             νε ο χρόνος. Ήταν σαν να μην έφυγε ποτέ. Ήταν σαν να μην

             πόνεσε κι αυτός ποτέ. Κι έλεγε μέσα του:

                — Τόση ευτυχία πώς θα την αντέξω;

                Και ήταν μια απειλή κρυφή που σίμωνε. Την ένιωθε και



                                        —   32  —




                ήθελε να βγάλει φωνή για να τη σκιάξει. Όμως, ήταν στεγνό

                το στόμα και ο νους φυλακισμένος. Και δε γινόταν να ακου-

                στεί. Ήταν σαν να ’κρυψε σκιά την ύπαρξή του και δεν μπο-

                ρούσε να τον ιδεί και προσπερνούσε εκείνη. Κι έμοιαζε πο-

                λύ λυπημένη που γύρισε και δεν τον βρήκε. Κι αυτός πλά-

                νταζε σ’ αυτή τη δυστυχία. Άπλωσε χέρι, τίποτα. Δοκίμασε

                να τρέξει. Ήταν τα πόδια ανήμπορα κι εκείνη προσπερνού-

                σε. Και ήταν μια θλίψη σύννεφο που σκέπαζε το γέλιο. Και

                την ελπίδα σκέπαζε.

                   — Ω δυστυχία!

                   Και ως να ’κανε ο άνθρωπος το θαύμα, ακούστηκε η

                κραυγή. Γύρισε αυτή όλο λαχτάρα. Κι εκεί στης συγκίνησης

                τον παλμό ξύπνησε. Και με την αγωνία ακόμα ν’ αχνίζει,

                ύψωσε στον ουρανό ανάθεμα κι απόγνωση:

                   — Δεν θέλω άλλη αγάπη! Στείλε μου ύπνο να κρυφτώ,

                το όνειρο να μην τον φτάνει.

                   Σαν άκουσαν τη φωνή οι άλλοι που ’χαν κι αυτοί ξυπνήσει,

                πλησίασαν. Και θέλοντας να του σταθούν έδειξαν το ξεραμέ-

                νο δέντρο στο ποτάμι. Ήταν εκεί πολλά πουλιά, μαύρα που-

                λιά. Και ήταν στη ρίζα του ο τυφλός ποιητής με τη λύρα.

                   — Βλέπω πουλιά λευκά! τραγουδούσε. Και την άνοιξη

                να ετοιμάζει τον ίσκιο μου.

                  Έμοιαζε αυτός καλύτερα να ξέρει στο δικό του φως.

                  Έμοιαζαν τα πουλιά να περιμένουν άλλο χρώμα. Και

                ήταν η ώρα που έταζε χαρά στη δυστυχία.

                   Καθώς τα είδε όλα αυτά και τ’ άκουσε, χαμογέλασε. Και

                διώχνοντας την αγωνία του ύπνου γαλήνια μίλησε:

                   — Είναι η ζωή μου θάλασσα. Άλλες φορές με πνίγει, άλ-

                λες με πλανεύει. Σε χίλιες νύχτες κατοικώ και όλες ξημερώ-

                νουν.

                   — Και είναι αυτό ελπίδα; τον ρώτησαν.

                   — Δεν ξέρω! απάντησε».



                                          —   33 —






                — Δεν ξέρω, είπε και η Πρώτη σκιά δίνοντας τέλος στην

             αφήγησή της.

                Όμως, οι άλλες ήξεραν και είπαν:

                — Θα φανεί!

                Κι όπως ακούστηκε η γραφή ως συγχορδία, το πλήθος

             στον ύπνο του ταράχτηκε. Όμως, δεν είχε έρθει ακόμα η

             ώρα και την κάλεσαν να συνεχίσει. Κι αυτή αλλού φτερου-

             γίζοντας μίλησε πάλι:



                — «Ήταν μια φυλακή. Και ήταν μόνος. Οι άλλοι δραπέ -

             τευσαν. Πάει καιρός. Οι φύλακες δεν είχαν λόγο πια να τον

             κρατούν και είχαν φύγει. Όμως, αυτός δεν είχε τόπο να ταξι-

             δέψει. Δεν είχε λόγο. Και κάθε μέρα έσβηνε μια χαρακιά.

                — Όταν σωθούν, τότε θα φύγω, έλεγε.

                Μα ήταν πολλές. Από τον καιρό που ήλπιζε και με λα-

             χτάρα σημείωνε μια-μια τις μέρες του. Όταν συμπληρω-

             θούν, να φύγει.

                Ήταν πολλές. Μα δεν είχε τι άλλο να πράξει και κάθε μέ-

             ρα επιθεωρούσε το συρματόπλεγμα μην του παραβιάσει κα-

             νείς τη μοναξιά. Κι όλα ήταν ασφαλή· ώσπου ήρθε στο φρά-

             χτη εκείνο το πουλί με το μήνυμα στο ράμφος και τη μεγά-

             λη λύπη στη φωνή:

                — Σε περιμένει!

                Καθώς όμως είχε μάθει τίποτα να μην ελπίζει, του ζήτη-

             σε να φύγει.

                Πέταξε αυτό ψηλά. Και σα να ζητούσε μάρτυρά του τον

             Θεό, γύρισε πίσω με τον όρκο του.

                Και καθώς ένιωσε την επιμονή να σπάει τα όριά του, μί-

             λησε:

                — Πες μου τι ξέρεις.

                Τότε, κελάηδησε πρώτα τη χαρά του το πουλί και ύστε-

             ρα είπε:



                                        —   34  —


-

                   — Με έχουν ορκισμένο τίποτα να μη σου πω· μόνο να

                σ’ οδηγήσω.

                   Σαν άκουσε αυτά τα λόγια εκείνος, κρύφτηκε ξανά στη

                φυλακή του.

                   — Είναι οι σειρήνες! σκέφτηκε. Και θέλοντας τις πλα-

               νεύτρες να διώξει, βυθίστηκε σε συλλογή μεγάλη.

                   Πέρασαν ώρες πολλές μέσα στη μέρα. Πέρασαν ώρες

                πολλές μέσα στη νύχτα. Μα την αυγή ήταν στο φράχτη πά-

                λι το πουλί.

                   Τότε κατάλαβε πως ήταν η μοίρα πιο δυνατή από την

                άρνησή του· και μη έχοντας άλλη επιλογή έσβησε όλες τις

                μέρες του. Κι αφού χαιρέτισε τη φυλακή του, βγήκε στο

                δρόμο.

                   Και τον οδήγησε μακριά ο φτερωτός του φίλος.



                  Ήταν εκεί μια κοιλάδα· κι ένα ξύλινο σπίτι στο ποτάμι.

                Και κλαίουσες πολλές στις όχθες. Κι άλλα πουλιά στις φυλ-

                λωσιές που τραγουδούσαν.

                   — Τον ξέρω αυτόν τον τόπο, είπε. Είναι ο παράδεισος.

                   Σαν πρόφερε αυτά τα λόγια, ευθύς μετάνιωσε· γιατί δεν

                ήθελε άλλες ψευδαισθήσεις. Ούτε χαρές παράταιρες και συ-

               γκινήσεις. Τι είχε μάθει από καιρό να βλέπει με άδεια μάτια.

                   Όμως, καθώς βυθίστηκε στην ομορφιά, ένιωσε σαν ξα-

               ναγεννημένος και σαν πρωτόπλαστος στη φύση. Και όταν

                βγήκε εκείνη στην αυλή και τον κάλεσε, είδε την αμαρτία να

                του μιλά κι έγνεψε: όχι! Μα όταν δειλά πλησίασε, φωτίστη-

                κε η σκέψη του, και, σαν την είδε από κοντά, γλυκά της μί-

                λησε:

                   — Κάπου σε ξέρω!

                   Και εκείνη βούρκωσε:

                   — Κι εγώ σε ξέρω!

                   Και καθώς από το παρελθόν δεν ήρθε σημάδι κανένα να



                                          —   35 —





             φωτίσει, μίλησε πάλι το πουλί:

                — Γνωριστήκατε στο μέλλον!

                Κι ακούγοντας πειστική την εξήγηση, σήκωσαν τα χέρια

             να αγκαλιαστούνε. Μα πριν παραδοθούν στη νέα αγάπη,

             κοιταχτήκανε. Και νιώθοντας τον πόθο να χύνεται ποτάμι

             απ’ τις ψυχές έγιναν ένα. Και ήταν σα να πλημμύρισαν όλες

             οι άδειες καρδιές. Κι ο άνθρωπος να γύρισε στο θρόνο του

             Θεού να βασιλεύσει πια η ευτυχία».



                Σαν έκλεισε μ’ αυτά τα λόγια η Πρώτη, ήρθανε όλες οι

             σκιές μπροστά και παρατάχτηκαν σε κύκλο. Και στο κέντρο

             του στάθηκε η Κορυφαία. Κι ακούστηκε η πρώτη ξανά:

                — Να βασιλέψει πια η ευτυχία!

                Και ύστερα ο κυκλικός χορός:

                — Στο θρόνο του ο άνθρωπος!

                Και η Κορυφαία σήκωσε τα χέρια ψηλά κι άρχισαν όλες

             να γυρίζουν, αργά, μ’ ένα μουρμουρητό ασυντόνιστο που

             ’μοιαζε με αρχαίο ψαλμό. Φάνταζε αυτό με τελετή που ’χε

             σκοπό να εξαγνίσει τα απωθημένα.

                Ύστερα, ξάπλωσαν όλες στη σκηνή και ήρθε ένα φως πί-

             σω από το άλλο βουνό και τις έσβησε.



                                        —   36  —




                                     Γ. Δεύτερη πράξη



                                             ια.



                   Τότε κελάηδησε το πουλί της αυγής κι έστειλε ο ήλιος ο

                κρυφός στον ουρανό ασήμι. Κι όλα τα μάτια άνοιξαν γαλη-

                νεμένα, καθώς ο ήσυχος ύπνος τούς ημέρεψε. Και ήταν αυ-

                τό καλό σημάδι.

                   — Θα είναι λύτρωση! Αυτή η τελετή να φτάσει ως τα

                έσχατα. Ό,τι απώθησε το λογικό να βγει.

                   Αυτά στοχάστηκα.

                   Δεν ήθελαν μόνο απ’ τη μιζέρια να ξεφύγουν. Ήθελαν σι-

               γά-σιγά να ορθώσουν το ανάστημά τους. Να πιστέψουν πως

                η συντριβή μπορεί να τους εξακοντίσει. Ψηλά!

                   — Θα βρούμε τη συνέχειά μας, είπαν και γύρισαν προς

                το πίσω βουνό περιμένοντας. Κι όσο περίμεναν στη σιωπή,

                κελάηδησε κι άλλο πουλί. Κι ένιωσαν γνώριμη τη φωνή και

                το τραγούδι που ακούστηκε ως ξεχασμένος παιάνας στην

                πέρα στράτα. Και το πρωινό που φύσηξε· και το λευκό μα-

                ντήλι που υψώθηκε στο λόφο.

                   Όμως, ενώ η ανατολή ερχόταν, αυτοί δεν βιάζονταν. Κοι-

                τούσαν ήσυχα περιμένοντας. Κι όσο περίμεναν, ήταν ως να

                ’παιρναν δύναμη απ’ την αναμονή. Ώσπου υψώθηκε μισός

                ο ήλιος. Κι εκεί, ως χύθηκε το πρώτο φως, χρύσωσε τα μαλ-

                λιά των κοριτσιών και έλαμψαν τα μάτια. Κι άνοιξε χώρο το

                πολύχρωμο πλήθος να ’ρθει μπροστά ο Πρώτος.



                                          —   37 —




                Κι αυτός τους κάλεσε:



                — «Ήμουν στα είκοσι τρία, όταν με έστειλαν εκεί, όπου

             μύριζε αποφάγια η σκόνη και η λογική ξεπερνούσε τα όριά

             της. Και ήμουν έτοιμος να αντισταθώ. Ήξερα πως δεν μπο-

             ρούν να με λυγίσουν με το φόβο. Όμως, εκείνοι που είχαν

             κληρονομήσει, από τον καιρό της νύχτας, τις μεθόδους και

             τις συνήθειες είχαν βαλθεί αθόρυβα να με εξοντώσουν. Με

             σύμμαχο το χρόνο τον απέραντο. Αυτοί δεν βιάζονταν· κι

             εγώ ανυποψίαστος μιλούσα με τη σιγουριά της αφέλειας.

                Και είχα τον έρωτα ακόμα. Και τα παλιά τα όνειρα. Ω! τι λα-

             χτάρα τις Κυριακές με τα βιαστικά φιλιά στις μικρές εξόδους. Ω

             τι χαρά!Πόση αγάπη! Κι εκείνα τα γράμματα που τη γέμιζαν χα-

             ρά και ύστερα καημό που δεν μπορούσε στα δικά της να με φτά-

             σει. Εγώ γελούσα. Ήξερε εκείνη πιο καλά να μου μιλά με των

             ματιών της την αγάπη κι εγώ με λέξεις στο χαρτί…

                Γελούσα. Και μέσα στη φλυαρία απολαμβάναμε την

             ηδονή των πιο ασήμαντων στιγμών. Κι έστηνε ο έρωτας χο-

             ρό. Κι έφτανε ως τον παροξυσμό. Και ήταν αυτό το όριο

             μιας αντίστροφης πορείας θανάτου. Όμως, δεν ήξερα. Και

             ήμουν νέος κι αδύναμος μες στο δογματισμό μου. Και

             ήμουν απροετοίμαστος.

                Και ήταν ακόμα ο καιρός όπου γελούσα τρέχοντας στην

             αγκαλιά της.

                Ένας ο φίλος, ένας ο εχθρός, μοναδική η αγάπη! Και δεν

             γνώριζα κανένα «γιατί;» που να μου αντιστεκόταν. Όλες οι ερω-

             τήσεις ήταν απλές. Μαύρο ή άσπρο η απάντηση. Και ήμαστε

             εμείς πάντα λευκοί, πιστοί στην κοσμοθεωρία της αισιοδοξίας.

             Πάνσοφοι στην άγνοιά μας. Και ήταν πολλά τα προμηνύματα

             της καταιγίδας. Όμως, επέμενα αρνούμενος την αλήθεια. Γιατί

             δεν ήθελα να δεχτώ πως θα χαθώ, αν δεν αλλάξω».



                                        —   38  —






                   Νομίζαμε πως είχε ξεχαστεί στη σιωπή του, γιατί για ώρα δε

                μιλούσε. Όμως, σαν να ξαστόχησε κάτι σπουδαίο, πρόσθεσε:



                   — «Ήταν πολύς ακόμα ο καιρός. Και η μοναξιά πλημ-

                μύρα..».



                  Έπεσαν όλοι σε συλλογή. Και είδα να αναδεύει η γη ομί-

               χλη. Όλοι ήξεραν πως άλλο για χαρά δε θα μιλούσε. Και κα-

                θώς απείθαρχες οι αναμνήσεις εισέβαλλαν παντού, πλησία-

                σαν οι γυναίκες του χορού· και παίρνοντας με τη σειρά το

                λόγο ήταν ως να θρηνούσαν:

                   — Κυλούσε ήσυχα το νερό στον ίσκιο. Έπεφτε από ψη-

                λά αφρίζοντας. Ύστερα, σαν να μην είχε άλλο προορισμό,

               χυνόταν μέσα του. Και ήταν χιλιάδες οι καημοί…

                   — Ήταν αυτός, μονάχα αυτός. Και δεν είχε ποιος να τον

                συγχωρήσει. Την ώρα της φριχτής εξομολόγησης κανείς δεν

                άκουγε, κανείς.

                   — Όταν έπαιρνε το δρόμο του γυρισμού, του ’λεγαν

                «φύγε!» πάλι. Και δεν είχε τη δύναμη ν’ αντισταθεί. Μόνο

                παρακαλούσε.

                   — Μα δεν είχαν έλεος τα περασμένα· δεν είχαν φως τα

                μελλούμενα· δεν είχε αναπνοή το τώρα.

                   — Κι αυτός παρακαλούσε μ’ ένα «γιατί;» στο μάτι του

                κόκκινο. Και δεν τον κοίταζε κανείς απ’ τους παλιούς του φί-

                λους. Κι αυτή τον έδιωχνε.

                   — Κι έλεγε μέσα του πως δεν μπορεί: καμιά αγάπη δεν

                σκοτώνει. Και όταν σβήσει· κι αν πεθάνει· δεν μπορεί αμεί-

                λιχτα να σε καρφώνει.

                   — Και δεν είχε πού αλλού να δραπετεύσει· τι τον κρα-

                τούσε εκεί φυλακισμένον ο χρόνος. Εκεί στο γκρίζο. Όπου

                δεν είχε άλλο να κοιτάξει. Άλλο να ζήσει, άλλο να σκεφτεί

                εκτός από τα περασμένα.



                                          —   39 —



                — Κάθε στιγμή, κάθε λεπτό και κάθε ώρα ρωτούσε τον

             εαυτό του πού έφταιξε. Σε κάθε ερώτηση έσκαβε μέσα του

             βαθιά. Και βρίσκοντας την ενοχή γύρευε τη συχώρεση.

            Όμως, κανείς δεν ήταν εκεί για να τον συγχωρήσει. Ήταν

             αυτός και ο εαυτός του μόνο. Πότε τιμητής, πότε κατηγο-

             ρούμενος έως θανάτου.

                — Κι όλα τα παλιά βιβλία δεν έγραφαν τίποτα γι’ αυτό

             το σπαραγμό. Μήτε και οι παραβολές του Θεού.

                — Και όλα τα συνθήματα έσταζαν μοναξιά.

                — Κι όλες οι σημαίες έσταζαν πόνο.

                — Κι όλες οι επαναστάσεις έστελναν μακρινές κραυγές.

                — Κι όλα τα κόκκινα στάδια έστελναν σκόνη και σύννε-

             φα καπνού.

                — Και σ’ όλα τα μέσα ερείπια μια άπνοια θανάτου.



                Καθώς ακούστηκε ο τελευταίος λόγος, άλλη δε φάνηκε.

             Κάνοντας κύκλο οι γυναίκες του χορού και πλέκοντας τα χέ-

             ρια, ύψωσαν τα μάτια τους στον ουρανό κι όλες μαζί θρη-

             νήσανε:

                — Σ’ όλα τα μέσα ερείπια!

                Κι ακούστηκαν από την άλλη όχθη οι άνδρες με μια φω-

             νή να συμπληρώνουν:

                — Μια άπνοια Θανάτου!

                Και ήρθε μια σιωπή, που κυρίεψε το τοπίο. Και φύσηξε

             μια θλίψη που έδιωξε τον θάνατο.

                Και είδαμε τον Δεύτερο που ανέβαινε τις σκοτεινές κλί-

             μακες. Και όταν έφτασε ψηλά στο υπερώο, μας κοίταξε.

             Πρώτα εμάς. Ύστερα στρέφοντας το βλέμμα του εκεί στο

             βράχο που ’σκαγε το κύμα, μίλησε:

                — Σεμέλη πού είσαι;

                Καθώς πλανήθηκε το ερώτημα, πρώτα στον άνεμο και

             ύστερα στις ψυχές, έμοιαζε ως ηχώ παλιών περιπλανήσεων.



                                        —   40  —




                   — Σεμέλη, πού είσαι;

                   Και ήταν σαν να ’φταναν εδώ κραυγές ξεχασμένες, παλιά

                παράπονα και καημοί.

                  Ήταν αυτός παντού και εδώ. Πίσω και τώρα. Και ήταν

                αυτή που πρόβαλε, ως να αναδύθηκε από το κύμα. Κι όλοι

                την κοίταζαν που ανέβαινε σιγά-σιγά τις σκάλες. Και ήταν

                εκεί ιτιές κλαίουσες και πορφυρές ροδιές. Και ήταν εκεί που-

                λιά αμίλητα. Και θρόιζε η σιωπή στη λευκή φορεσιά. Κι

                ακούστηκε η φωνή σαν αρχαίος λυγμός:

                   — Έχεις ακόμα μέσα σου θυμό;

                   Όλοι σπαράξανε μ’ αυτή την ηρεμία. Και αυτός γυρίζο-

                ντας στο πλήθος φώναξε:

                   — Μητέρα!

                   Καθώς καμιά δεν αποκρίθηκε, πήρε το λόγο η γυναίκα

                ψηλά απ’ το κεφαλόσκαλο:

                   — Δεν υπάρχει θυμός μες στην αγάπη!

                   Αυτά είπε. Και καθώς όλοι ρωτούσαν με το βλέμμα τους

                να καταλάβουν, έδειξε εκεί· και είδανε πίσω απ’ τα ασπρό-

                ρουχα το χάδι:

                   — Γιέ μου! σου πήρε η αγάπη το θυμό, τον έκανε φαρ-

                μάκι!

                   Καθώς αυτά συνέβηκαν, ως όφειλαν να συμβούν, άλλα

                στο όνειρο και άλλα στην αλήθεια, έμοιαζε όλα τα δύσκο-

                λα σα να ’χανε περάσει ή σα να μη πονούσαν άλλο.



                                             ιβ.



                   Τότε γύρισε ο Πρώτος κι έμοιαζε γαλήνιος στη συντρι-

                βή του.



                   — «Όλα, μα όλα, θα ιστορηθούν!», μας είπε.



                                          —   41 —





                Κι έβλεπα εγώ πως πρέπει έως τις άκρες να τραβήξουμε,

             έως τις άκρες. Όσο κι αν έσπερνε η αναπαράσταση τον πό-

             νο. Πολλά είχε σκεπάσει ο χρόνος. Όμως, κρυφές πληγές

             αιμορραγούσαν. Και ήταν ανάγκη ο σπαραγμός να βγει, να

             ξεθυμάνει. Και την αγωνία των τυφλών περιπλανήσεων κά-

             ποια στιγμή όλοι να νιώσουν.



                — «Καμία λήθη ποτέ δεν λύτρωσε κανέναν», είπε δίνο-

             ντας συνέχεια στις δικές μου σκέψεις.

                — «Όμως, αν καταφέρεις και υπάρξεις μ’ όλες τις μνήμες

             σου, σχεδόν αθάνατος μπορείς να πορευτείς στο μέλλον. Αν κα-

             ταφέρεις να αγαπάς ό,τι δικό σου, χωρίς να νιώθεις πόνο, είναι

             η λύτρωσή σου. Καμιά γαλήνη δεν έφερε ποτέ η λησμονιά.

                Δεν είναι εύκολο· το ξέρω. Πρέπει να φτάσει η αμφι-

             σβήτηση βαθιά· να σε τσακίσει. Να βγεις να σέρνεσαι· ν’

             αγκομαχάς και να σου δίνουν λύπη. Κι εσύ να λες, δώστε

             μου μόνο μια σταλιά αγάπη.

                Να βγεις γυμνός και τα δικά σου κρίματα να φανερώσεις.

             Να ζητήσεις πρώτος τη συχώρεση· και να τη δώσεις πάλι

             πρώτος. Να σκεφτείς πως δεν πειράζει, αν κανείς δεν θα σε

             νιώσει.

                Αν καταφέρεις να υπάρξεις με όλα όσα στο παρελθόν σου

             υπήρξες κι αν καταφέρεις να αγαπάς χωρίς καμιά ελπίδα, τό-

             τε ελεύθερος θα πορευτείς. Και στη ζωή σου και στο θάνα-

             τό σου».



                Έμοιαζε τώρα πιο πολύ σε μένα να μιλά· όμως, σκόρπι-

             ζε ικανοποίηση παντού. Το ’βλεπα στη σιωπή τους.

                — Αυτό είναι που γυρεύουμε, τον διέκοψα.

                Και καθώς κούνησε το κεφάλι του συμφωνώντας, κατά-

             λαβα πως είχαμε ακόμα δρόμο. Του έγνεψα να συνεχίσει και

             οι άλλοι παρακάλεσαν να καταγράψω την αφήγηση.



                                        —   42  —





                   — «Ήμουνα τότε στη σκοπιά ψηλά στο λόφο. Κάθε μέ-

                ρα στη σκοπιά. Κι εκείνο το πουλί με το μεγάλο ράμφος

                άνοιγε τρύπες στη γέρικη βαλανιδιά. Εγώ μετρούσα τους

               χτύπους, όλους τους χτύπους κι έλεγα «υπάρχω».

                   Κάθε μέρα το πουλί ράμφιζε το ξύλο κι εγώ βυθομε-

                τρούσα το απύθμενο.

                   Ποιος ήμουν; Κι αυτοί οι ξένοι μου ποιοι ήταν; Και κεί-

               νο το τρένο που σφύριζε τι ήθελε από μένα; Και το φεγγά-

                ρι; αχ το φεγγάρι!

                   Δεν είχε περάσει καιρός που λέγαμε ότι η υπαρξιακή ανα-

               ζήτηση είναι σύμπτωμα σήψης της ιδεολογίας των ισχυρών.

                Για μας μία αναζήτηση μόνο υπήρχε: πώς θα απελευθερώ-

                σουμε τον άνθρωπο. Και δεν ξέραμε αν αυτός ήθελε να ελευ-

                θερωθεί. Κι εκεί που σπάραζε στο πανί, εμείς γνωματεύαμε

                ότι άλλα ήθελε να πει ο δημιουργός. Και εκεί που λιποψυ-

               χούσε στο σταυρό ο άνθρωπος, λέγαμε πως οι ήρωες ποτέ

                δε λυγίζουν. Όπως οι άλλοι που πίστευαν πως οι Θεοί δεν

               νιώθουν πόνο.

                  Ήταν εκείνη η άνοιξη γεμάτη κερασιές. Ανάσαινε η γη

                μυρωδικά. Κι έσταζε από τα άνθια λύπη. Και τα βιβλία! αχ

                τα βιβλία με τις θολωμένες σελίδες!

                  Ήταν εκείνη η Άνοιξη! Ποια Άνοιξη; Θεέ μου! που δεν

                μπορώ να θυμηθώ πώς ήρθε αυτή μες στο χειμώνα λίγο πριν

               νιώσω την απεραντοσύνη των στιγμών να με γερνά;

                   …Έκλαιγε, γιατί ήθελε να φύγει. Να πετάξει, να λευτε-

                ρωθεί. Όμως, όλοι μιλούσαν για τις γυναίκες που περίμεναν

                τους εξορισμένους.

                   Κι εγώ, που την ιδιοκτησία τόσο μίσησα στις ιδέες, τό-

                σο τη λάτρεψα στον έρωτα. Και νόμιζα τη φυγή προδοσία.

                Κι επειδή να καταλάβω δεν μπορούσα, άφηνα τον εξευτελι-

                σμό να φτάσει ως τα έσχατα. Να μην έχεις πια να πεις πως

                έσφαλες και να γυρίσεις πίσω.



                                          —   43 —





                Ήθελα να ξέρω. Να χτυπηθώ και να πλαντάξω, μόνο να

             ξέρω.

                 Όμως, ο πόνος άλλοθι στη σιωπή. Και η σιωπή κραυ-

             γή στην αδικία.

                …Ήτανε πάλι Κυριακή. Και δεν είχα πού να ταξιδέψω.

             Και το τρένο σφύριζε άσκοπα. Και άλλον ήχο δεν είχα. Ένα

             τηλέφωνο που βούιζε κατά πρόσωπο. Και ήτανε πάλι μια

             Κυριακή μεγάλη. Σαν μεσημέρι καλοκαιριού. Κι όλα τα πα-

             λιά βιβλία δεν είχαν απάντηση καμιά. Κι αυτή που ήξερε τις

             άγνωστες λέξεις σώπαινε…».



                Σαν είπε αυτά τα λόγια, ένιωσε την έρημο στα χείλη.

            Έγνεψα, του ’φεραν νερό.

                Και καθώς υγράνθηκαν οι ξερές κοίτες, γαλήνιος συνέχισε:



                — «Και μη νομίζετε πως τώρα ξέρω».



                — Δεν ξέρεις; σάστισαν οι άλλοι.

                Και σα να ένιωσαν φόβο βαθύ, ρωτούσαν πάλι:

                — Από τα ένοχα τα μυστικά πως θα σωθούμε;

                Κι ακούστηκε ξανά η φωνή του Δεύτερου:

                — Αυτοί που γνώριζαν πλέον δεν με θυμούνται!

                Και μεγάλωσε η απορία στο πλήθος. Κι εγώ σκεφτόμουν:

                — Τι να την κάνω την πλοκή; Εδώ χρειάζεται να κλεί-

             σεις το βιβλίο.

                Και μες στις σκέψεις όλες και με την αγωνία αιωρούμε-

             νη συνέχισε ο Πρώτος:



                — «Αυτή που γνώριζε τα κρυμμένα τώρα τα ξέχασε.

             Ποιος ξέρει; Μπορεί κι εκείνη το δικό της αναπάντητο να

             περιφέρει μέσα στην ίδια τη σιωπή. Κι όλες οι ιστορίες μπο-

             ρεί να κουβαλούν τον ξένο πόνο.



                                        —   44  —




                   Έτσι κι αλλιώς ο χρόνος άπλωσε την ομίχλη του κι ο μύ-

                θος αναδύεται σε χίλιες παραλλαγές.

                   Δεν θέλω! Άλλη κατάρρευση δε θέλω!

                   Μοιάζει η ανάμνηση σαν το θολό καθρέφτη που κρύβει

                την ασχήμια μου. Ας είναι!».



                   Γύρισε και με κοίταξε. Κι όσο το βλέμμα του με κάρφω-

                νε, έμοιαζε να ζητά τη μαρτυρία μου. Όμως, εγώ είχα πα-

                ραιτηθεί, εγώ. Και το μόνο που έγραφα ήτανε πια παραβο-

                λές. Και η μόνη γλώσσα μου ήταν τα μυστικά σφυρίγματα

                πίσω απ’ το φράχτη. Και η μόνη μου ανάμνηση ήταν ένα

                λευκό τοπίο. Έμοιαζε να ’ναι ένδυμα χιονιού. Μα ήταν κα-

                λοκαίρι. Καλά θυμάμαι. Ήταν καλοκαίρι. Γιατί όλες οι άλ-

                λες εποχές ήτανε νύχτα. Και πώς να φέξει η νύχτα χιόνι;

                   Καθώς ένιωσε πως ταραχή κρυφή μπήκε στη σκέψη μου,

                γύρισε αλλού. Σα να ’θελε χρόνο να βρω, να ετοιμαστώ. Αυ-

                τός συνέχισε:



                                              ιγ.



                   — «Όλα τα προμηνύματα ήτανε μαύρα. Και στην αυλή

                μου ο κότσυφας λευκός σαν γέρικο όνειρο, λευκός σαν φόβος.

                   Όταν ακούστηκε η κούφια έκρηξη, απλά κούνησα το κε-

                φάλι. Η κατάρρευση δεν είχε καν το μεγαλείο που αναμέναμε.

                Σ’ αυτό γελάστηκα. Γιατί όλες τις άλλες διαψεύσεις τις έζησα

                προτού συμβούν. Στην αγωνία τους ανέλπιδα πορεύτηκα.

                   Κάπου εκεί μου έδειξαν την πόρτα. Και δεν ήξερα αν έπρεπε

                να λυπηθώ. Δεν ήξερα αν την ιερή μου ταυτότητα έπρεπε να επι-

                στρέψω. Ήλπιζα να σαρώσει την ανοησία ο νέος άνεμος. Όμως,

                αυτοί έβλεπαν την ελπίδα απειλή και τη σκόνη των ερειπίων σω-

                τηρία. Γιατί είχαν μάθει να κατασκευάζουν εχθρούς. Και δεί-



                                          —   45  —




             χνοντας τη σκληρότητα της ψυχής τους, ατσάλωναν το φρόνη-

             μά τους. Κι έλεγα: Αδέλφια μου, ποιος σας τη φύτεψε αυτή την

             κίτρινη φλόγα στα μάτια; Όμως δεν άκουγαν. Γιατί σκέπαζε την

             κραυγή μου το κήρυγμα:

                — Μίσος στο μίσος!

                Τότε ήταν που αναρωτιόμουνα στη συντριβή, τι θέλω;

             Να σπαραχτώ ως νικητής ή να σπαράξω ως ηττημένος;».



                Με κοίταξε ξανά. Μα ένιωσε πάλι την αντίστασή μου. Αυ-

             τός δε βιαζόταν. Ούτε φαινόταν ανησυχία καμιά μες στην ψυ-

             χή του. Ως να ’ξερε καλά πως όλα θα γραφτούν. Κι εγώ θα βγω

             κάποια στιγμή να ομολογήσω. Ήταν σαν να είχε εισέλθει βα-

             θιά στη νόησή μου την κρυφή και με περίμενε.

                Ωστόσο, εγώ πάλι στις σκέψεις μου δεν έδωσα φωνή.

             Αυτός πήρε το λόγο:



                — «Τι είναι ο έρωτας; Μοιάζει πολλές φορές με φόβο

             που σε λαχταρά. Άλλες φορές με θάνατο, προτού σε συνα-

             ντήσει. Μοιάζει με δειλινό που στάζει κόκκινο στη νύχτα.

             Μοιάζει με εκείνη την παλιά εκδίκηση τη ζητιάνα που σε

             παραφυλάει σπέρνοντας κατάρα. Κι εσύ δεν έχεις να δια-

             βείς.

                Τι είναι η αγάπη; Μοιάζει με στέρηση βαθιά, μ’ ένα άη-

             χο επιφώνημα που ταξιδεύει…

                Η μέρα που περίμενα ήταν πεζή. Καθώς ο χρόνος κυ-

             λούσε αργά τους δείχτες του, έπαψε πια να έχει νόημα η

             προσμονή. Κι ένα πρωί, ίδιο με τ’ άλλα πρωινά, με άφησαν.

             Και δεν είχα τι άλλο πια να περιμένω. Και δεν είχα πού να

             πορευτώ. Και δεν είχα μήτε τη δύναμη να φωνάξω:

                — Καλά τα καταφέρατε!

                Ήμουνα πια στα εικοσιπέντε. Και ήμουνα γέρος κι ορ-

             φανός. Και δεν είχα εγώ πατρίδα. Μόνο μια μάνα ξένη. Και



                                        —   46  —



                το τρένο σφύριζε πάλι. Τι ήθελε το τρένο; Κι έβγαινε το

                φεγγάρι τις νύχτες στους ανθόκηπους κι εγώ του φώναζα:

                   — Αλλού με έστειλες! Μακριά! Τώρα γυρίζω πίσω.

                Πώς να σ’ αντικρίσω εγώ που λοξοδρόμησα; Κι αντί να τα-

                ξιδέψω πέρα απ’ τα σύνορα, ήρθα και κλείστηκα σ’ αυτόν

                τον κόσμο το μικρό…

                  Ήταν η μέρα που περίμενα ήσυχη, καθώς ήσυχα είναι

                κάθε φορά τα ρημαγμένα. Μένουν σημάδια. Σου φαίνεται

                μακρινή η επιδρομή κι ας μην κατάκατσε η σκόνη ακόμα.

                Μόνο που δεν υπάρχουν δρόμοι.

                   Πού να πας; Κανείς δεν περιμένει. Γυρνάς και βλέπεις

                έρημο. Πίσω, μπροστά… Κουνάς τα κουρασμένα μέλη,

                σέρνεσαι. Βόρεια, νότια, ανατολικά.

                   Σ’ όποιον τόπο κι αν στραφείς, είναι εκεί μια δύση. Και

                στην αυλή, την ξεχασμένη αυλή μου, μια κληματαριά. Δεν

                είχα ελπίδα άλλη.

                   Μα, πριν γυρέψω εκεί προορισμό, περιπλανήθηκα στα

                απαγορευμένα. Ήταν ξανά φθινόπωρο στην πρωτεύουσα. Κι

                ένιωθα κρύο. Γιατί το αίμα μου κυλούσε φοβισμένο, το αί-

                μα μου. Και με κοιτούσαν μάτια παγωμένα. Ήταν τα παρά-

                θυρα κλειστά κι οι πόρτες τυφλές. Και στα παγκάκια ξένα τα

                κορίτσια, στις αγκαλιές.

                   Κι εκεί που γύριζα με τα μάτια κοκκινισμένα, κάποια με

                ρώτησε:

                   — Τι θέλεις;

                   Γονάτισα εμπρός της. Και ως έπνιξα μέσα μου ένα κατα-

                κλυσμό, φόρεσα υπηρηφάνεια στην ικεσία μου:

                   — Σ’ ευχαριστώ!

                   Άπλωσε χάδι στα μαλλιά και χάθηκε.

                   Μπορεί ποτέ να μην υπήρξε. Όμως ορκίζομαι:

                  Ήμουν στα συγκαλά μου. Ήταν ένα χέρι τρυφερό, μόνο

                ένα χέρι».



                                          —   47 —




                Κοιτούσε πίσω από μένα και μιλούσε. Σαν κάποιος να

             ’τανε εκεί. Εγώ δεν γύρισα. Έβλεπα τους άλλους να ’χουν

             στα μάτια τους τη λύπη. Ήταν αυτή σαν από αίμα. Και δεν

             είχα δει άλλη φορά έτσι τη λύπη.

                Καθώς φάνταζαν αλλοπαρμένοι, ύψωσα το χέρι και έδει-

             ξα. Και τότε ξέκοψαν οι νέες μυροφόρες. Κι αφού γυμνώθη-

             καν πίσω απ’ τις ιτιές, λούστηκαν στο πλατύ ποτάμι. Φορώ-

             ντας τα πορφυρά, ήρθαν κι αυτές πίσω από μένα. Γύρισα. Εί-

             δα τον Δεύτερο εκεί στο βράχο ακουμπισμένο. Και τις λευ-

             κόσαρκες να κουβαλούν ανθούς στις χούφτες τους. Αυτός

             τους χτένιζε τα μαλλιά κι εκείνες τον έραιναν. Και φάνηκε μια

             χαρά να αιωρείται πάνω απ’ την τρυφερότητα. Κι ο Πρώτος

             τότε χαμογέλασε.

                Εγώ κατάλαβα: δεν είναι όλα τούτα δυστυχία! Κι εκεί

             που βιαζόμουν να κλείσω τα γραπτά, να βγει ο στεναγμός,

             να βγει ο ήλιος, να τελειώσω, είπα: Ας είναι! Έχουμε ακόμα

             απόθεμα. Να ιδούμε! Τότε αυτός συνέχισε:



                — «Άφησα πίσω μου το σπίτι που με στέγασε. Αυτό το

             σπίτι που το σκέπαζε πεντάχρονη η Άνοιξη. Αυτή η τυφλή

             που ορμούσε στο κρύο και με μεθούσε. Για να μη νιώθω δι-

             σταγμό. Μόνο τη φλόγα που έκαιγε και φώτιζε. Και μες την

             πανδαισία έσβηνε τον ήλιο, το φεγγάρι.

                Αυτήν την τρελή που μ’ άφησε με τη μισή πληγή να αι-

             μορραγεί.

                Άφησα πίσω μου το σπίτι ξένο. Ξένο σε ξένους που δια-

             βαίνουν.

                Ποιος εγώ; Και ποια δικαιοσύνη;

                Ποια Μοίρα μ’ έταξε δραπέτη;

                Και δεν πρόλαβα τα τιμαλφή μου να μαζέψω. Κι έμεινα

             εκεί, μόνος σε κρύο τόπο!».



                                        —   48  —


-



                   Καθώς ο ήλιος φάνηκε μετά την καταιγίδα, όλα τα φράγ-

                ματα υποχώρησαν· και έμοιαζαν χείμαρρος τα λόγια. Και εί-

               χε ορμή η γαλήνη. Δεν ήξερα πού θα με βγάλουν οι αφηγή-

                σεις. Δεν ήξερα. Όμως, κανείς δεν νοιάζονταν για τις πλο-

                κές. Εκτός απ’ τους κονδυλοφόρους. Ωστόσο, αυτούς ούτε

                τους σκέφτηκα καθόλου.

                   Και να που είναι δυνατό! κατέληξα. Να ρέει η πίκρα δί-

               χως χαλασμό. Υψώνοντας τη συγκίνηση πάνω απ’ τον οδυρ-

                μό. Μπορεί , το σκέφτηκα, μπορεί αυτή να είναι η ανάστα-

                ση και η ελευθερία.

                   Και καθώς τον κοίταξα, για μια ακόμα φορά είδα βαθιά

                στα μάτια του να ’χει πνιγεί το κύμα. Και καθώς τον άκουσα

                πάλι, ένιωσα να σπέρνει στις ψυχές μια άλλη αλήθεια. Χαμη-

                λόφωνη, καθαρή· στο καθαρτήριο του πόνου εξαγνισμένη:



                   — «Δεν είμαι εδώ για να φωνάξω. Πάει καιρός που οι

                κραυγές πλανήθηκαν στην έρημο του ουρανού μου. Ήρθαν

                στον ύπνο μου. Πλανεύτρες. Πότε σα θρήνος, πότε σαν

                καημός και πότε σαν υπόσχεση και γέλιο. Τώρα τις ξέρω.

                Δε μιλώ εγώ με τη φωνή τους· μιλώ με τον ψίθυρο της αγά-

                πης που κράτησα στο παρανάλωμά μου».



                   Σαν είπε αυτά τα λόγια τα ήσυχα, εισέβαλε στη διήγηση

                ο Δεύτερος:

                   — Πώς έγινε κι άφησα πίσω μου πατρίδα ξένη και τώ-

                ρα ως ένοικος γυρίζω; Ποιος ξέρει πόσα θα πληρώσω; Κι

                εγώ δεν έχω. Όλα τα έχασα στη στράτα. Ευτυχώς που κοι-

                μάμαι στους αχυρώνες. Εκεί με ζεσταίνουν τα χνότα των

                αθώων. Και την ώρα που ο ήλιος φωτίζει, εμένα με περιφέ-

                ρει αόρατο ένα σύννεφο μαύρο. Ο σύντροφός μου!

                   Καθώς είπε την τελευταία λέξη, φάνηκε η ορμή να ξεθυ-

                μαίνει δίνοντας σειρά στη γαλήνη του άλλου:



                                          —   49 —






                — «Ήταν ο Θεός παντού. Πρώτα σαν φόβος. Ύστερα,

             σαν ησυχία μεσημεριού ή σαν ανυπαρξία. Εγώ τον δέχτηκα

             σε όλες τις μορφές του. Θαρρώ με δέχτηκε κι αυτός. Ώσπου

             ξεχάσαμε ο ένας τον άλλον. Αυτός αποσύρθηκε στο μακρι-

             νό ουρανό κι εγώ στον παράδεισό μου. Όμως, όταν εκδιώ-

             χτηκα από εκεί, την ώρα που όλα τα αειθαλή έχαναν τα φύλ-

             λα τους, τον αναζήτησα. Δεν μ’ άκουσε, δεν ήθελε, δεν ξέ-

             ρω. Ίσως να μη μπορούσε.

                Έμεινα μόνος. Μου ’παν πως ήταν θέλημά του. Αλλά

             εγώ δεν ήθελα να ρίξω το φταίξιμο αλλού. Κι ένιωθα την δι-

             κή μου ενοχή να με πνίγει. Ήθελα κάποιον να μ’ ακούσει. Κι

             έλεγα να γίνω καλύτερος. Κανείς δε νοιαζόταν, Θεός ή άν-

             θρωπος. Έμοιαζε αυτή η απόφασή μου ματαιότητα.

                Τότε, κατάλαβα πως ένας είναι ο κριτής. Ο αμείλικτος.

             Αυτός που κατοικούσε εντός μου. Έτσι, νοστάλγησα τον

             υπέρτατο   και   την   επιθυμία   της   αιώνιας   ψευδαίσθησης.

            Όμως, ήμουν αλλού. Εκεί όπου η μία έκρηξη πυροδοτού-

             σε την άλλη κι όλες μαζί δεν άφηναν ούτε στην τελευταία

             ανάσα να υπάρξω ως κάτι άλλο πέρα από το μηδέν, να

             υπάρξω».



                                            ιδ.



                Σώπασε λίγο· σα να ’θελε να καταπιεί μια λύπη. Και ως

             φάνηκε να ελευθερώνεται η ανάμνηση, συνέχισε:



                — «Με είχαν έτοιμο για την υποδοχή. Όμως, η μόνη ελ-

             πίδα τους ήταν η εξάντλησή μου. Αλλά κι αυτή, αντί να με

             προσγειώνει όπως ήταν σχεδιασμένο, πυροδοτούσε ακόμα

             πιο πολύ την αμφισβήτηση. Κι έβλεπα πως η μόνη λύση

             ήταν να υπάρξω στα αστέρια. Ή θα πετάξω ή θα χαθώ, έλε-



                                        —   50  —




               γα και οι άλλοι γελούσαν. Εγώ ήξερα πως αυτοί είναι οι δυ-

                στυχείς. Αυτοί που στην άγνοια νόμιζαν τη φτώχεια τους δύ-

               ναμη. Και δεν ήξεραν τι θα πει έρωτας. Γιατί στον έρωτα

                πρέπει να βυθιστείς. Στην αμαρτία της ψυχής σου να κυλι-

                στείς· κι αυτό που έχεις όλο να το δώσεις. Κι αν σε πετά-

                ξουνε στη γη γυμνό, να πεις πως άξιζε. Κι ας κάνεις χρόνια

                ύστερα να ορθωθείς. Αν ζήσεις πάλι, θα πει ότι προσπέρα-

                σες. Και δεν μπορείς να περιφέρεσαι στα τιποτένια. Ο δικός

                σου ρεαλισμός θα είναι η άρνησή του. Γιατί δεν θα μπορείς

                απλά να επιζείς. Δεν θα σου φτάνει. Και θα γυρεύεις γη με

               χρώμα· και θα ζητάς τον ουρανό με άνθη…

                   Μου ’λεγαν ψάχνεις νέα μοναξιά. Έλεγα, αυτή με ψάχνει. Και

                δεν έχω άλλο να διαλέξω. Η χωματένια ύπαρξη διέρρευσε.

                   …Ήταν εκεί μια πόλη που μου ’ταζε ήσυχο βίο. Όμως,

                μ’ ακολουθούσαν παρακαταθήκες, ανήσυχες κληρονομιές.

                Και η τρίτη δεκαετία ήταν ακόμα μακριά. Κι έλεγα αυτά τα

               χρόνια να φύγουν. Τα σκοτωμένα. Αλλά, στα πίσω ερείπια

               γυρνούσα όλα τα δειλινά. Γιατί πονούσα κάθε που έγερνε ο

                ήλιος. Κι άκουγα εκεί την ανάσα μου, άλλοτε ελπίδα κι άλ-

                λοτε εφιάλτη. Κι έβλεπα τον ίσκιο της να φεύγει. Κι έβλεπα

                την ιστορία να επιβεβαιώνει τις τραγικές μου προαισθήσεις.

               Ήταν ανάγκη μου να διαψευσθώ. Αλλά, αλίμονο! Ήταν οι

                προφητείες μου σκληρή αλήθεια.

                   Κι εκείνους τους καιρούς η βροχή ήταν κίτρινη. Κι όλα

                τα αγάλματα είχαν οξειδωθεί. Εκτός από κάποια ξύλινα

                ομοιώματα που τοποθετήθηκαν άρον-άρον για τις τελετές.

                   Και οι πολλοί μιλούσαν ομοιόμορφα. Τη γλώσσα των

                απλών νοημάτων, έτσι έλεγαν. Όμως, όλα ήταν απλοϊκά,

                σχεδόν ανόητα.

                   — Είσαι πεσιμιστής! μου φώναζαν.

                   Κι εγώ έπρεπε να αποτινάξω τη ρετσινιά. Και ήταν φορές

                που θύμωνα κι απαντούσα κραυγάζοντας:



                                          —   51 —






                — Περιφέρεστε χαζοχαρούμενοι!

                Άλλοτε πάλι ήρεμα τους μιλούσα για την αισιοδοξία που

             αναβλύζει εκεί βαθιά που η αυτογνωσία σε οδηγεί. Ήξερα.

                Ήταν ο δρόμος δύσβατος να φτάσεις. Όσο λαχταρούσες

             το φως, τόσο γινόταν η νύχτα πίσσα. Και δεν κρατούσε κε-

             ρί και φλόγα. Φυσούσε η μοναξιά μια παγωνιά. Και τα κο-

             ρίτσια, αχ τα κορίτσια! διαπραγματεύονταν το πολύτιμο· κι

             έμοιαζε το χάδι βιασμός της ψυχής μου. Κι έλεγα:

                — Πάρτε με! Όλος δικός σας είμαι, πάρτε με!

                Με κοιτούσαν με υποψία και φόβο. Γιατί έμοιαζα με

             αμαρτωλό.

                Αλλά η μόνη μου αμαρτία ήταν που γύρευα αγάπη έξω

             απ’ τα όρια, ζητούσα πυρκαγιά. Να θυμηθώ και να μεθύ-

             σω, να ξεχαστώ και να ξεχάσω. Πάλι να ταξιδέψω, πάλι.

                Η πόλη μού ’ταζε ηρεμία, μα ήταν αυτή μια ησυχία θα-

             νάτου. Σαν μεσημέρι καλοκαιριού, όταν αποσύρονται τα τζι-

             τζίκια και ηχεί αφόρητα η σιωπή. Γιατί όλα τα ζωντανά λι-

             γοστεύουν την ανάσα τους, ώσπου να δροσίσει το ευλογη-

             μένο απόγιομα.

                — Είσαι μοιρολάτρης! μου έλεγαν.

                Όμως, εγώ τις Μοίρες μου δεν τις καλούσα. Έρχονταν

             αυτές μόνες στα σταυροδρόμια. Και μ’ έστελναν σε μονο-

             πάτια σκοτεινά και ξένα. Κι έλεγα θα βρω εκεί το φως.

                Αλλά δεν μ’ άφηνε ο εθισμός στο σκότος να κοιτάξω.

             Και με προσπερνούσε η ανατολή, κάθε ανατολή με προ-

             σπερνούσε.

                Άναβα τότε το κερί και όλες οι σκιές των περασμένων έρ-

             χονταν εκεί στο ταβάνι μου και θρηνούσαν.

                Έλεγα:

                — Τι να τα κάνω τα δάκρυα; Και τις παλιές υμνωδίες τι

             να τις κάνω; Δώστε μου απαντήσεις να πορευτώ. Τούτα τα

             ερωτηματικά κάποιος τα κάρφωσε στη ζωή μου· δε σβήνουν.



                                        —   52  —


-

                    Κανείς δεν μ’ άκουγε. Από το παρελθόν και από το μέλ-

                λον συναντιόνταν στο φαλακρό βουνό τα φαντάσματα. Στή-

                νανε τρελό χορό τα φαντάσματα. Κι εγώ φώναζα δυνατά στα

                φαράγγια. Να ακουστεί η ηχώ δυνατά, να πιστέψω. Στο

                νόημα της κραυγής μου να πιστέψω».



                                               ιε.



                    Γύρισε και μας κοίταξε. Όλους μας κοίταξε. Και καθώς

                ένιωσε ως υποψία τη θλίψη, κούνησε το χέρι πολλές φορές

                δείχνοντας: όχι!



                    — «Όχι! δεν είναι ο καιρός για λύπες. Τώρα η ανάμνη-

                ση δεν είναι μόνο πόνος· είναι το απόσταγμα της σοφίας

                που ετοιμάζει στα κρυφά την αισιοδοξία της άλλης μέρας».



                    — Την αισιοδοξία; απόρησαν οι άλλοι.

                    — Την αισιοδοξία, επέμεινε.

                    Και καθώς είδε βουβό το ερώτημα ακόμα να πλανιέται,

                έφερε το δάχτυλο στα χείλη καλώντας μας να σιωπήσουμε.

                    Κι ακούσαμε όλοι το μακρινό καλπασμό και το τραγούδι.

                Και είδαμε ένα λιβάδι χαρούμενο. Και πεταλούδες να πετούν

                πάνω από τις παπαρούνες. Είδαμε εκεί αγόρια σκονισμένα να

                βγαίνουν μέσα από τα περασμένα μας χαλάσματα και κορίτσια

                να λούζονται στην πηγή. Είδαμε τον Πρώτο να ιστορεί και το

                άλλο πλήθος να γελά. Και όσο κοιτούσαμε, τόσο πλησιάζαμε.

                Και ήταν τα άλογά μας που κάλπαζαν και ο ήχος τους δικός

                μας. Και καθώς νιώθαμε πως δεν είμαστε ακόμα έτοιμοι γι’ αυ-

                τή τη μέθεξη, του ζητήσαμε να συνεχίσει. Και αυτός, καθώς

                μας είδε ώριμους, μας γύρισε από τo όνειρο:



                                            —   53 —






                — «Η κρίση! Ήταν παντού! Την έβλεπα να αγκαλιάζει αυ-

             τά που αγάπησα, που πόνεσα, αυτά που πίστεψα και λάτρεψα.

                …Ξέρετε, η γενιά μας μεγάλωσε με τον απόηχο παλιών

             κατορθωμάτων. Ήταν ως να ’παιρνε από τους αφανισμένους

             την ιερή φλόγα. Και νόμιζα ότι η έφοδος στο μέλλον ήταν

             εύκολη. Γιατί εύκολα ήταν τα συνθήματα και άφθορα. Όμως,

             χωρίς να το καταλάβω, κουβάλησα την ήττα που κρυφά μας

             κληροδότησαν. Κι ολοκληρώθηκε η διάψευση.

                Εκεί που οι αντίπαλοι σκληροί και άκαρδοι απολάμβα-

             ναν τα λάφυρα της νίκης, οι άλλοι έστηναν το μύθο. Ξέρε-

             τε, στην ορμή μας αναστηλώσαμε ερειπωμένα ιερά. Στο

             όνομα της θυσίας και των ιδανικών. Δεν ακούσαμε τους

             αφορισμένους που μέσα στη μοναξιά τους σπάραζαν. Δεν

             ακούσαμε τις προαισθήσεις.

                Εκεί στη δίνη των αναμετρήσεων, πήραμε το δρόμο τον

             τυφλό αγνοώντας τους τριγμούς και τα προμηνύματα. Ώσπου

             ήρθε η θύελλα της μοναξιάς και σάρωσε κάθε δικό μου».



                — Και τι μπορούσαμε; ρώτησαν απ’ το πλήθος.

                Και πριν απαντήσει αυτός, πήρε το λόγο ο Δεύτερος:

                — Δεν είναι που λάθεψα. Είναι που λάθος –και τώρα–

             πορεύομαι. Πότε στο εμπρός, πότε στο πίσω. Άλλη φορά

             στη λάσπη, άλλη στο όνειρο. Άλλοτε με την επιθυμία της

             μακρινής αγάπης κι άλλοτε με τη λαχτάρα της μελλούμενης.

             Δεν είναι που στέγασα την ύπαρξή μου σε ετοιμόρροπα αρ-

             χοντικά. Είναι που χρόνια στη σκόνη τους ανασαίνω. Και

             πού να πορευτώ; Είναι ο κόσμος ξένος. Κι εγώ στα αλλό-

             τρια κρυώνω. Κρυώνω σ’ αυτόν τον τόπο. Γιατί είναι κατα-

             σκευασμένος από πάγο.

                Καθώς είπε τα λόγια αυτά χωρίς ανάσα, κίνησε να φύγει.

            Όμως, σαν κάτι ξαφνικό να θυμήθηκε, γύρισε πάλι:

                — Σεμέλη! το ξέρω· άσκοπα φωνάζω το όνομά σου. Δεν εί-



                                        —   54  —


-

                ναι το κάλεσμα δικό σου. Είναι σαν να φωνάζω το Θεό μονολο-

               γώντας. Και συ, Μητέρα, χάθηκες· το ξέρω. Μα είναι τα βράδια

                που ’ρχεται ο πυρετός. Μαζί το παραμιλητό. Μαζί το παραλή-

                ρημα. Είναι που ψάχνω απάνεμο να γαληνέψω. Κι έρχομαι πίσω

               για να φύγω πάλι. Και νιώθω πως δεν πρόλαβα να ταξιδέψω. Για-

                τί με καταράστηκαν να κάνω στη ζωή μου κύκλους. Είθε αυτή η

                τελετή να ’ναι το τέλος! Να μη σας καλέσω άλλη φορά, μα να θυ-

                μάμαι. Έτσι απλά, χωρίς πόνο, να θυμάμαι.

                   Σαν είπε αυτά τα λόγια, φάνηκε να ξαλαφρώνει από το

               χρέος. Ήρεμος μας κοίταξε όλους κι έδειξε τον Πρώτο. Κι

                αυτός γύρισε ξανά στο ερώτημα:



                   — «Πολλά μπορούσαμε. Όμως, το ζητούμενο δεν ήταν

                να κρατήσουμε. Ήταν να κρατηθούμε. Να μη μας ξεριζώσει

                η θύελλα. Μέσα στην αμφισβήτηση να υπάρξουμε.

                   Όχι για να βγούμε μοιραίοι και άβουλοι. Αλλά ωραίοι κι

                ευαίσθητοι.

                   Το ζητούμενο δεν είναι ν’ αναστηθούμε ως νέοι, αλλά να

                ξαναγεννηθούμε. Και υπάρχει διαφορά.

                   Το μέλλον μάς καλεί.

                   Το παρελθόν γυρεύει να ελευθερωθεί· να μας ελευθερώ-

                σει…».



                                             ιστ.



                   — Φτάνει! Ως εδώ! φώναξα. Αυτή η αναπαράσταση δεν

                έχει τέλος.

                   — Δεν έχει τέλος! συμφώνησε ο Πρώτος βγάζοντας ένα

                στεναγμό βαθύ που ’μοιαζε οριστική τελεία.

                   — Δεν έχει τέλος! επανέλαβε ο Δεύτερος.

                   Οι άλλοι σάστισαν.



                                          —   55 —





                — Δε θέλουμε να αδειάσουμε από τα περασμένα, είπα.

             Ούτε να τα ξεχάσουμε. Να εξαγνιστούμε θέλουμε. Κι αυτή

             η εξομολόγηση μας φτάνει. Προχώρησε έως τα όρια, μας

             φτάνει. Αυτό που ήταν να φανερωθεί γυμνό είναι μπροστά

             μας. Κανείς να κρύψει την ασχήμια δεν μπορεί. Ούτε τον πό-

             νο. Ούτε το μεγαλείο όσων πορεύτηκαν στην οδύνη στεφα-

             νωμένοι με το ακάνθινο. Τώρα στον ίσκιο της ελιάς ας χα-

             ρούμε! Τον κότινο της γαλήνης ας χαρούμε!

                — Και θα ελευθερωθούμε; με ρώτησαν.

                Όμως, ήταν ως να απάντησαν μόνοι καθώς μια ξαφνική

             χαρά τους κυρίεψε και η φωνή ακούστηκε σαν ιαχή:

                — Θα ελευθερωθούμε!



                Πήρε τότε το λόγο ο Πρώτος και, αφού με κοίταξε βα-

             θιά και μ’ έδειξε, είπε γυρίζοντας στους άλλους:

                — Τώρα αυτός!

                — Τώρα αυτός! πρόσθεσε ο Δεύτερος ακολουθώντας.

                Και είπαν οι δυο μαζί τονίζοντας τα λόγια:

                — Τον ξέρουμε καλά!

                Εκείνη την ώρα ακούστηκε η γνώριμη φωνή:

                — Φτάσαμε στα χείλη!

                 Και όλοι χάρηκαν που άκουσαν πάλι τον παλιό τους φί-

             λο. Κι ένιωσαν τις λέξεις αλλιώτικες στο νόημά τους. Και

             σαν να βγήκαν νικητές στο ξέφωτο ύστερα από την σκοτει-

             νή τους περιπλάνηση, είδα στα πρόσωπα αχτίδα. Και ήταν

             όλοι μαζί μα και ο καθένας μόνος.

                Κι ακούστηκε το τραγούδι να γελά:

                — Αυτά τα χείλη είναι γλυκά!

                Κι εκείνος έλαμψε. Και μέσα στο φως απήλθε. Και ήξε-

             ραν τώρα γιατί τα πρώτα λόγια ήτανε σεισμός.

                — Το μέλλον προλέγει! φώναξαν.

                — Το μέλλον δημιουργεί! απάντησα.



                                        —   56  —




                   Είδα τον Πρώτο να με πλησιάζει. Και ύστερα τον Δεύ-

                τερο.

                   — Εσύ θα τους οδηγήσεις!

                   — Εσύ!

                   Σαν είπαν αυτά τα λόγια, μ’ ασπάστηκαν. Και ήταν ο

                ασπασμός φιλί αποχωρισμού.

                   Τους είδα αγκαλιά να χάνονται· και τότε φώναξα:

                   — Ήρθε ο καιρός!

                   Και καθώς όλους τους έβλεπα αποφασισμένους, άφησα

                κάτω το χαρτί.

                   — Θυμέλη, πού είσαι; ψιθύρισα.

                   — Θυμέλη! Ακούστηκαν όλοι μαζί να την καλούν. Κι

                εκείνη βγήκε από τον ίσκιο και πλησίασε.

                   — Είμαι εδώ! χαμογέλασε.

                   Της έσφιξα το χέρι. Και καθώς το πλήθος μου θύμιζε το

               χρησμό, εγώ απάντησα:

                   — Είναι φωτισμένα τα μελλούμενα!

                   Κι έδειξα την κληματαριά στη μακρινή αυλή. Και ως

                έστρεψαν όλοι τα βλέμματα, μίλησε πάλι η γυναίκα από το

                κεφαλόσκαλο:

                   — Σ’ όλους τους γυρισμούς σου ήταν εκεί!

                   — Μητέρα! Φώναξα.

                   Μ’ απάντησε ξανά η γερόντισσα:

                   — Είναι εκεί!

                   — Πάμε! άκουσα δίπλα τη φωνή να μ’ αγκαλιάζει.

                   Και τότε ήρθε το φως από παντού κι έσβησε όλες τις

                σκιές. Και είδα μακριά τον στρόβιλο της αυγής να ρουφάει

                τους εφιάλτες. Και είδα τις μυροφόρες να χορεύουν. Κι αυ-

                τές με τα λευκά να τραγουδούν· και τις άλλες με τα μαύρα

                να ’χουν τη γαλήνη στα μάτια τους. Και είδα στη σκηνή το

                ημερολόγιο να δείχνει σήμερα. Και την άνοιξη να ανθίζει

                στις κερασιές. Και το φεγγάρι πάλι να γελά:



                                          —   57 —


-

                     — Όσο ακόμα με υμνείς, έχεις ελπίδα!

                     Επήρα τότε το χαρτί κι έγραψα: Τέλος!



                                                     —     58  —